Του Γιάννη Τοτονίδη
Στο επόμενο διάστημα θα ασχοληθούμε με τα Βραβεία ΙΡΙΣ 2018. Για την Κατηγορία “Ντοκιμαντέρ” υποψήφιες ήταν 13 συνολικά ταινίες. Αφού τις παρακολούθησα όλες μέσα από την ειδική πλατφόρμα που παρέχει η Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου στα μέλη της με τη χρήση συγκεκριμένων κωδικών, μία από αυτές που ξεχώρισα είναι το ντοκιμαντέρ «Dolphin Man». Πρόκειται για τη συναρπαστική ιστορία του θρυλικού δύτη Ζακ Μαγιόλ, ήρωα της ταινίας «Το Απέραντο Γαλάζιο» του Λικ Μπεσόν. Μια διεθνής συμπαραγωγή πέντε χωρών (Ελλάδας, Καναδά, Γαλλίας, Ιαπωνίας και Ιταλίας), με γυρίσματα σε όλον τον κόσμο που μας ταξιδεύει στο απέραντο του Μαγιόλ, μεταφέροντας το οικολογικό μήνυμά του για την προστασία της θάλασσας και τη βιωματική εμπειρία της επανασύνδεσης του ανθρώπου με τη φύση. Aφηγητής είναι ένας από τους αγαπημένους ηθοποιούς του Λαρς φον Τρίερ, ο Ζαν-Μαρκ Μπαρ, ο ηθοποιός που υποδύθηκε τον Μαγιόλ στο «Απέραντο Γαλάζιο».
Από την Κάρπαθο ως τις Μπαχάμες και από την Έλμπα της Ιταλίας ως την Ινδία και την Ιαπωνία, συγγενείς -όπως τα παιδιά του Dottie και Jean-Jacques- συντελεστές της ταινίας «Απέραντο Γαλάζιο» και φίλοι του Μαγιόλ -όπως οι παγκόσμιοι πρωταθλητές της ελεύθερης κατάδυσης William Trubridge, Mehgan Heaney-Grier και Umberto Pelizzari- μοιράζονται το όραμα αυτού του πολυδιάστατου χαρακτήρα, ενός σταρ κυριολεκτικά που άλλαξε ριζικά τη σχέση μας με τη θάλασσα. Η ταινία συνδυάζει σπάνια αρχειακά φιλμ από το ’50, γυρισμένα από τους πρωτοπόρους φωτογράφους του υποθαλάσσιου κόσμου, αλλά και από σημερινές σύγχρονες υποβρύχιες λήψεις.
Με υποδειγματική ωριμότητα ο πρωτοεμφανιζόμενος Έλληνας σκηνοθέτης φιλοτεχνεί το πορτρέτο του “άνθρωπου δελφίνι” που αποτέλεσε το σύμβολο μιας ολόκληρης γενιάς, συνδέοντας την ελεύθερη κατάδυση με το βαθύ εσωτερικό ταξίδι προς τον εαυτό μας. Παράλληλα, παρουσιάζεται η δικαίωση προς το Μαγιόλ, αφού το «Απέραντο Γαλάζιο» -όπως όλες οι βιογραφικές ταινίες- ασχολήθηκε αρκετά επιφανειακά με αυτόν τον μυστήριο ρέκορμαν. Ο θρύλος της ελεύθερης κατάδυσης, όχι μόνο έσπασε πρώτος το ρεκόρ των 100 μέτρων σε βάθος, αλλά συνέδεσε το άθλημα με έντονα φιλοσοφικά ερωτήματα γύρω από την ανθρώπινη αντοχή, τη σχέση ανθρώπου και φύσης και τη σπουδαιότητα της εμμονής να συνεχίζεις, παρότι όλα και όλοι σου υπαγορεύουν ότι πρέπει να σταματήσεις, ακούγοντας το κάλεσμα της εσωτερικής σου φωνής.
Ο Μαγιόλ ήταν μοναχικός τύπος. Έβρισκε καταφύγιο στις καταδύσεις και στη σχέση του με τα δελφίνια και τη θάλασσα. Ως χαρακτήρας ήταν αρκετά επιπόλαιος και ασταθής. Μέσα από εξομολογήσεις της κόρης και του γιου του πληροφορούμαστε ότι απέτυχε παταγωδώς ως πατέρας. Το ίδιο και ως εραστής και ως φίλος. Λάτρευε μεν την οικογένεια, αλλά -όπως κάθε μεγάλος χαρακτήρας- αγαπούσε υπερβολικά τις γυναίκες και τη ζωή και δεν έμενε ποτέ κάπου σταθερά. Ήταν νομάς και πάντα μια νέα Σειρήνα αναζήτησης: ένα νέο ρεκόρ, μια νέα περιπέτεια τον καλούσε μακριά από τους δικούς του ανθρώπους. Ήταν ένας άνθρωπος παθιασμένος που ακολούθησε αυτό το πάθος και θυσίασε οικογένεια και φίλους, αλλά και ένας από τους πρώτους που μίλησαν για την οικολογία. Μάλιστα, ήταν ο πρώτος που έφερε τις ανατολικές φιλοσοφίες του Ζεν και της Γιόγκα στη δύση και σε συνδυασμό με τη δυτική ιατρική απέδειξε ότι ο άνθρωπος μπορεί να πάει σε αμέτρητο βάθος κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ταυτόχρονα, είχε τεράστιο “Εγώ”, λάτρευε τις γυναίκες και περιπλανήθηκε για πάρα πολλά χρόνια έως ότου αρχίσει στα 40 του την ελεύθερη κατάδυση. Έζησε έντονη ζωή, γεμάτη περιπέτεια και πάθος για τη θάλασσα.
Όπως έχει παρατηρηθεί σε όλους τους πρωτοπόρους, η μεγαλύτερη μάχη που δίνουν είναι εκείνη απέναντι στον ίδιο τους τον εαυτό. Απέναντι στα προσωπικά όρια της υπομονής τους, της θέλησης και της αντοχής που οφείλουν να ξεπεράσουν οι ίδιοι, ώστε να ελπίσουν ότι στη μάχη με τον όποιον αντίπαλο τους θα είναι σίγουρα οι νικητές. Ο Μαγιόλ έσπασε πάμπολλα παγκόσμια ρεκόρ κατά τη διάρκεια της θαυμαστής καριέρας του και αυτό οφείλεται, όπως αφήνει να εννοηθεί μέσα από την προσωπική του αφήγηση, επειδή βρήκε στη θάλασσα το νόημα της ζωής. Μέσα από ένα μείγμα ανατολίτικων φιλοσοφιών, προσωπικής ενδοσκόπησης, επιμονής, εμμονής και υπέρβασης της ανθρώπινης αδυναμίας, ανακάλυψε έναν άηχο τόπο κοσμικής ισορροπίας, υπερέβη τα όρια του ανθρώπινου σώματος, αγνόησε τον κάθε κίνδυνο και φλέρταρε έντονα με το θάνατο.
Σε μία εποχή που οι θάλασσες και οι ωκεανοί ήταν αχαρτογράφητες περιοχές, ο Μαγιόλ, όπως και ο Ζαν Ζακ Κουστώ, τόλμησαν να εξερευνήσουν και να φέρουν στο φως μυστικούς και αθέατους κόσμους. Αμφότεροι πρωτοπόροι της εποχής τους ακολούθησαν το δικό τους Γολγοθά, άγγιξαν κορυφές που δεν πάτησε κανένας άλλος, με τίμημα τη μοναξιά, άσχετα αν η κοινωνία κατασκεύασε και για τους δυο το μύθο που εκείνη ήθελε, εκτοπίζοντας όλες τις προβληματικές λεπτομέρειες που αποδείκνυαν ότι και οι ήρωες είναι πραγματικές οντότητες. Ο Μαγιόλ δε δίστασε να πραγματοποιήσει θυσίες στο βωμό των αναζητήσεών του, να εξερευνήσει τις δυνατότητες του ανθρώπινου σώματος και του μυαλού και να ταξιδέψει στη θαμπή γραμμή ανάμεσα στη Ζωή και το Θάνατο, όπως αυτή φαίνεται μέσα στο απέραντο γαλάζιο της θάλασσας.
Ανεπιτήδευτα και σεμνά ο Έλληνας σκηνοθέτης βυθίζεται άλλοτε βαθύτερα κι άλλοτε ρηχότερα σε όλες τις εκφάνσεις αυτού του αντιφατικού, αλλά συνάμα γοητευτικού χαρακτήρα, για να αναδείξει το θέμα του, αλλά κυρίως το απέραντο μυστήριο που κρύβεται πίσω από κάθε άνθρωπο που αναζητά το νόημα σε αχαρτογράφητους ορίζοντες. Ο Χαρίτος, προκειμένου να αποδώσει τη φιλοσοφία του ελεύθερου καταδύτη συνδύασε ιδανικά το λόγο, με τη δύναμη που παρέχει η εικόνα (μια εικόνα, χίλιες λέξεις) και τη βοήθεια της αυστηρότητας του μοντάζ, υλοποιώντας ένα ντοκιμαντέρ πλημμυρισμένο από νερό, με υποδειγματική αφήγηση που συγκινεί, εξερευνώντας στα βαθιά την υπαρξιακή αναζήτηση, με ρυθμό και μυθοπλαστική δραματουργία. Από τις πιο υπέροχες σκηνές είναι η υποβρύχια κατάδυση του παγκόσμιου πρωταθλητή ελεύθερης κατάδυσης Γουίλιαμ Τρούμπριτζ στην τοποθεσία “Dean’s Blue Hole” στις Μπαχάμες, τη δεύτερη βαθύτερη φυσική υποθαλάσσια “τρύπα” στον κόσμο. Ενώ συγκινεί η κοφτερή κρίση, αλλά και ο βαθύς σεβασμός που τρέφει για το Μαγιόλ ο πιο κοντινός φίλος του, ο Ιάπωνας Χιτόσι Ναρίτα.
Η Ελλάδα αποτελεί ένα κομμάτι της ταινίας. Από τις καταδύσεις στα απίστευτα καθαρά νερά της Καρπάθου με την Τζένα Απόκοτος, μία νέα ελπίδα στο χώρο της παγκόσμιας ελεύθερης κατάδυσης, μέχρι τους σφουγγαράδες και το θρυλικό Στάθη Χατζή από τη Σύμη (μια ιστορία που ατυχώς δεν αποτελεί κομμάτι της ταινίας, ενώ θα έπρεπε), ο οποίος ήταν από τους πρώτους σφουγγαράδες που βουτούσε σε μεγάλο βάθος, χωρίς να υπολογίζει τις συνέπειες που θα επιφέρει αυτό στο σώμα και στη ζωή του. Η επιστήμη για πολλά χρόνια διακήρυττε πως το ανθρώπινο σώμα δε μπορεί να αντέξει σε βάθος μεγαλύτερο των 50 μέτρων. Ο Μαγιόλ, μελετώντας παράλληλα και τα θηλαστικά της θάλασσας, κατάλαβε πως, αφού μπορούν οι σφουγγαράδες να βουτάνε σε μεγαλύτερα βάθη, ο οργανισμός μας έχει κάποια φυσική προστασία. Έτσι τόλμησε να επιχειρήσει το ρεκόρ ελεύθερης κατάδυσης στα 100 μέτρα.
Η βασική θεωρία του ήταν πως ο άνθρωπος, που αποτελείται κατά 2/3 από νερό, κατάγεται από τη θάλασσα. Γι’ αυτό θεωρούσε ότι οι κύριες λειτουργίες του δελφινιού είναι πολύ κοντά στου ανθρώπου. Η φιλοσοφική διάσταση της ζωής του τον διαφοροποίησε από τους υπόλοιπους σημαντικούς συναδέλφους του, όπως ο Μπομπ Κροφτ και ο Ένζο Μαγιόρκα, προσθέτοντας πνευματικές αναζητήσεις σε κάθε προσπάθειά του. Ακόμη και η τεχνική με την οποία γίνεται σήμερα η ελεύθερη κατάδυση, ο αυστηρός έλεγχος της αναπνοής και της σκέψης μέσα από την πρακτική του Ζεν και της γιόγκα, είναι έντονα επηρεασμένη από το Μαγιόλ.
Το «Dolphin Man» είναι μια ταινία, η οποία λαμβάνοντας ως αφορμή τη ζωή του Μαγιόλ ενασχολείται με τη Φύση και την έλξη που ασκεί η θάλασσα στον άνθρωπο, προβάλλοντας παράλληλα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα: υπάρχουν όρια για το ανθρώπινο σώμα; μέχρι ποιο σημείο μπορεί να φτάσει η φιλοδοξία και η εμμονή; υπάρχουν όρια στον κίνδυνο; από που πηγάζει το έντονο φλερτ με το Θάνατο;
Dolphin Man
Σκηνοθεσία: Λευτέρης Χαρίτος
Σενάριο: Λευτέρης Χαρίτος, Γιούρι Αβέρωφ
Φωτογραφία: Στέλιος Αποστολόπουλος
Ηθοποιοί: Jacques Mayol, Jean-Marc Barr, Umberto Pelizzari
Aφήγηση: Ζαν-Μαρκ Μπαρ
Παραγωγοί: Ρέα Αποστολίδη, Γιούρι Αβέρωφ
Διάρκεια: 80΄
* Ο Γιάννης Τοτονίδης από μικρός αρέσκονταν στις εκρήξεις. Για να γλιτώσουν οι γονείς του την ανατίναξη του σπιτιού τους, τον έπεισαν να σπουδάσει Χημικός (απόφοιτος του Α.Π.Θ.). Η “εκρηκτικότητα” του ψυχισμού του τον ώθησε να ασχοληθεί με την 7η Τέχνη. Έγινε μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών (ΕΕΣ), μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Σκηνοθετών (F.E.R.A.), μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου (Π.Ε.Κ.Κ.) και μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI). Πρόσφατα έγινε και μέλος της Ελληνικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Στο παρελθόν υπήρξε Μουσικός Παραγωγός και Επιμελητής Κινηματογραφικών Εκπομπών, καθώς επίσης και Τηλεοπτικός Παρουσιαστής Κινηματογραφικών Εκπομπών. Τελευταία πειραματίζεται με τη μαγειρική και προκαλεί μόνο γαστρονομικές εκρήξεις.