Το ελληνικό «1917»

Του Ηλία Μαγκλίνη

Η ταινία «1917» του Σαμ Μέντες θεωρείται ήδη φαβορί για τα Όσκαρ. Παρακολουθώντας την, συλλογίστηκα πάνω στην αντίστοιχη ελληνική εμπειρία.

Για την Ελλάδα, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι πολύ λιγότερο χαρακώματα και πολύ περισσότερο βαθιά, πολιτική και κοινωνική, αναταραχή: ο Εθνικός Διχασμός· εμφύλιος δίχως στρατιωτικές επιχειρήσεις, αλλά όχι χωρίς φανατισμό, μίσος και αίμα.

Για κάποιους νεότερους ξένους ιστορικούς, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν έληξε τον Νοέμβριο του 1918 αλλά τον Σεπτέμβριο του 1922. Θεωρούν, δηλαδή, πως η εκστρατεία στην Ουκρανία (1918-19) και κυρίως η Μικρασιατική Εκστρατεία λειτούργησαν ως μια «ουρά» στον Μεγάλο Πόλεμο, την οποία, όμως, αγνόησαν Βρετανοί και Δυτικοευρωπαίοι.

Ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1919-1922 προσεγγίζεται εδώ ως η συνέχιση και το κλείσιμο του μετώπου που είχε ανοίξει στα Δαρδανέλλια, όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία στάθηκε στο πλευρό των Γερμανών. Η πλέον αξιομνημόνευτη μάχη από εκεί, βεβαίως, είναι η αιματηρή Καλλίπολη, το 1915: μια τραγικά αποτυχημένη αμφίβια επιχείρηση της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, στην οποία έλαμψε για πρώτη φορά, από τουρκικής πλευράς, το άστρο ενός νεαρού λοχαγού, του Κεμάλ, μετέπειτα Ατατούρκ.

Για μερίδα της νεότερης ξένης ιστοριογραφίας, τόσο το 1919-22 όσο και οι γενοκτονικές πολιτικές της Τουρκίας του 1915-17 αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια του Α΄ Παγκοσμίου (όπως αργότερα οι γενοκτονικές πολιτικές της Γερμανίας αποτέλεσαν αναπόσπαστο κομμάτι του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου).

Δεν πρέπει όμως να λησμονούμε το Μακεδονικό Μέτωπο, που ήταν η ελληνική στρατιωτική συμμετοχή στον Μεγάλο Πόλεμο. Ως προς τη δραματοποίηση του συγκεκριμένου μετώπου, πασίγνωστη είναι, βεβαίως, η εμβληματική «Ζωή εν τάφω» του Στράτη Μυριβήλη, το δικό μας «1917». Το βιβλίο εκδόθηκε το 1923, αλλά ένα χρόνο πριν είχε κυκλοφορήσει μια μάλλον ξεχασμένη σήμερα συλλογή διηγημάτων, το «Σα θα γίνουμε άνθρωποι», του Πέτρου Πικρού, με διηγήματα εμπνευσμένα από το Μακεδονικό Μέτωπο. Ο Πικρός εστιάζει στην ανθρωπογεωγραφία ενός στρατιωτικού νοσοκομείου στα μετόπισθεν.

Δεν έχουμε χαρακώματα, όμως η φρίκη του πολέμου είναι εκεί: κάποιος ξερνάει αίμα, ένας άλλος παραπονιέται ότι του πονάει το «ποδάρι», αν και το έχουν ακρωτηριάσει. Πάνω απ’ όλα, η μικρή του αδελφή έχει ξεπέσει στην πορνεία, καθώς αυτός, μοναδικός προστάτης της φτωχής οικογένειας, έλειπε συνέχεια από το σπίτι εξαιτίας των συνεχών επιστρατεύσεων. Ιδού, λοιπόν, σε μικρογραφία, το «δικό μας», το ελληνικό «1917», που δεν θα γίνει ποτέ ταινία για Οσκαρ.