Η Άλις, μια χωρισμένη μητέρα, είναι μια αφοσιωμένη επιστήμονας που εξειδικεύεται στην ανάπτυξη νέων ειδών φυτών για λογαριασμό μιας εταιρείας. Έχει σχεδιάσει ένα ειδικό είδος βαθυκόκκινου λουλουδιού, ξεχωριστό όχι μόνο για την ομορφιά του, αλλά και για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Αν διατηρηθεί σε ιδανική θερμοκρασία, του δίνονται ως τροφή τα κατάλληλα συστατικά και οι άνθρωποι του μιλούν συχνά, το φυτό θα κάνει τον ιδιοκτήτη του ευτυχισμένο. Σε αντίθεση με την πολιτική της εταιρείας, η Άλις παίρνει ένα λουλούδι στο σπίτι της σαν δώρο για τον έφηβο γιο της Τζο. Οι δυο τους βαφτίζουν το λουλούδι «Μικρός Τζο», αλλά όσο μεγαλώνει, τόσο αυξάνεται η υποψία της Άλις ότι η δημιουργία της δεν είναι τόσο αθώα όσο νόμιζε.
Η Τζέσικα Χάουσνερ σκηνοθετεί ένα φιλμ για το αιώνιο κυνήγι της ανθρώπινης ευτυχίας σε ένα σύγχρονο, τεχνολογικά προηγμένο, αλλά βαθιά αποξενωμένο κόσμο, τις ανθρώπινες επιλογές και το κόστος τους σε αυτό το αβέβαιο ταξίδι προς ένα στόχο φευγαλέο, και συχνά απατηλό. Μαζί σκιαγραφεί, το πορτρέτο μιας ανεξάρτητης γυναίκας με τους δικούς της προσωπικούς φόβους και καταπιεσμένα πάθη, που διχάζεται ανάμεσα στα προσωπικά της όνειρα, τους επιβεβλημένους ρόλους και τη μητρική αγάπη αφήνοντας, μακριά από κάθε διδακτισμό, τις σωστές απαντήσεις στον ίδιο το θεατή.
Σημείωμα της σκηνοθέτιδας
“Η ιδέα πίσω από την ιστορία είναι ότι κάθε άτομο κρύβει ένα μυστικό το οποίο δεν μπορεί να το αντιληφθεί κάποιος άλλος ή ακόμα και ο ίδιος. Κάτι παράξενο μέσα μας εμφανίζεται αναπάντεχα, και κάνει ό,τι ήταν οικείο να φαίνεται ξένο. Κάποιος που γνωρίζουμε καλά ξαφνικά φαίνεται άγνωστος. Η οικειότητα μετατρέπεται σε αποξένωση. Η επιθυμία για αλληλοκατανόηση, ενσυναίσθηση και συμβίωση μένει ανολοκλήρωτη.
Υπό αυτό το πρίσμα, Το Λουλούδι της Ευτυχίας είναι μια παραβολή γύρω από το τι θεωρούμε ξένο και παράξενο μέσα μας. Στην ταινία αυτό γίνεται απτό μέσα από την ύπαρξη ενός φυτού που φαίνεται ότι έχει την ιδιότητα να αλλάζει τους ανθρώπους. Σαν αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής, κάτι ανοίκειο αναδύεται, και κάτι που νομίζαμε σίγουρο χάνεται: ο δεσμός ανάμεσα σε δύο ανθρώπους.
Όταν δουλεύαμε το σενάριο με την Ζεραλντίν Μπαζάρ, η έγνοια μας ήταν να δημιουργήσουμε μια ατμόσφαιρα μέσα στις σκηνές που να επιτρέπει στο κοινό να αμφισβητήσει την ακεραιότητα των χαρακτήρων της ταινίας.
Θέλαμε να προσφέρουμε διαφορετικούς τρόπους ερμηνείας όσων συμβαίνουν: οι υποτιθέμενες αλλαγές στους ανθρώπους μπορούν να ερμηνευθούν είτε από την ψυχολογική τους κατάσταση είτε από τη γύρη που έχουν εισπνεύσει. Ή εναλλακτικά αυτές οι αλλαγές δεν υπάρχουν, και η Μπέλα και η Άλις τις φαντάζονται.
Καταλάβαμε ότι η μεγαλύτερη πρόκληση στο σενάριο ήταν να δημιουργήσουμε αυτές τις στιγμές που διατηρούν μια αμφισημία, ώστε το κοινό να έχει την ευκαιρία να βρει μια απάντηση.
Στα παραμύθια αλλά και στη σημερινή εποχή, θεωρούμε ότι η μητέρα είναι συνδεδεμένη για πάντα με το παιδί της με κάποιον αόρατο τρόπο. Στην καλύτερη περίπτωση αυτός είναι ένας δεσμός αγάπης, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί να σπάσει, και σχηματίζει τη βάση της αναμφισβήτητης ευθύνης μιας μητέρας προς το παιδί της. Κάθε εργαζόμενη μητέρα είναι συνηθισμένη στην ερώτηση (που συμπεριλαμβάνει μια αίσθηση κατηγορίας): «Λοιπόν, ποιος φροντίζει το παιδί σου όταν πηγαίνεις στη δουλειά;» Το Λουλούδι της Ευτυχίας είναι για μια μητέρα που βασανίζεται από την ένοχη συνείδηση της όταν πηγαίνει στη δουλειά και «παραμελεί» το παιδί της. Μια μητέρα που έχει ανάμεικτα συναισθήματα, γιατί το φυτό είναι το άλλο παιδί της Άλις: η εργασία της, η δημιουργία της, το αποτέλεσμα του κόπου της. Και δεν θέλει να χάσει ή να παραμελήσει ούτε αυτό το παιδί. Αλλά ποιο από τα παιδιά της θα επιλέξει στο τέλος;
Και οι δύο γυναικείοι χαρακτήρες, η Άλις και η Μπέλα, φαίνονται ψυχολογικά ασταθείς. Η Άλις επισκέπτεται συχνά την ψυχοθεραπεύτρια της, όπου συζητά για τις ενοχές της σε σχέση με το γιο της, την υπερβολική αφοσίωση της στη δουλειά της και τους μυστικούς φόβους της. Μαθαίνουμε ότι αυτό που φαίνεται σαν μια απειλή για την καριέρα της Άλις (το φυτό της αλλάζει τους ανθρώπους και τους αποξενώνει από τους αγαπημένους τους) μπορεί να ερμηνευθεί και σαν μια μυστική ευχή της που γίνεται πραγματικότητα, απελευθερώνοντάς την από τη δέσμευση της απέναντι στον γιο της. Έτσι, θα μπορέσει να αφιερώσει χρόνο στον εαυτό της, στις επιθυμίες και τα ενδιαφέροντά της. Και όταν τελικά πετυχαίνει αυτή την ελευθερία, η ταινία έχει happy end.
Η Άλις έχει δημιουργήσει δύο όντα που σιγά σιγά απομακρύνονται από τον έλεγχο της: τον Τζο και τον Μικρό Τζο. Το φυτό φαίνεται να έχει μια δική του ζωή: αναδίδει γύρη σύμφωνα με τα δικά του κριτήρια, αν και δεν γνωρίζουμε αν αυτό συμβαίνει τυχαία ή είναι μια συνειδητή πρόθεση. Μήπως το λουλούδι προσπαθεί να ξεπεράσει την στειρότητά του, που η Άλις σχεδίασε; Μήπως εξασφαλίζει την επιβίωσή του μολύνοντας τους ανθρώπους και κλέβοντας τα συναισθήματα τους; Οπότε όσοι έχουν μολυνθεί τώρα θα υπηρετούν τον Μικρό Τζο; Αυτή η θεωρία δεν φαίνεται λογική και η Άλις την ειρωνεύεται στην αρχή – αλλά όχι για πολύ.
Σήμερα, είμαστε αντιμέτωποι με ζωντανά πλάσματα που είναι προϊόντα γενετικής μηχανικής και δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τι είδους κίνδυνο μπορεί να κρύβουν. Ίσως και κανέναν, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Κάποιοι επιμένουν ότι για να είμαστε ασφαλείς πρέπει να προστατευτούμε από αυτό, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι όλα είναι υπό έλεγχο. Χωρίς να υποστηρίζω τη μία πλευρά ή την άλλη, ενδιαφέρομαι για αυτή την πλευρά της εποχής μας, που καθορίζεται από τη μία πλευρά από επιστημονικές εξελίξεις, και από την άλλη από μισές αλήθειες που μεταδίδονται στο διαδίκτυο. Και από την συνειδητοποίηση ότι ακόμα και οι επιστήμονες μπορούν να κάνουν υποθέσεις, χωρίς να ξέρουν με σιγουριά. Έτσι, δημιουργείται εύφορο έδαφος για κάθε είδους θεωρίες συνομωσίας.
Για Το Λουλούδι της Ευτυχίας, εμπνευστήκαμε από θερμοκήπια, εργαστήρια, αληθινά μέρη, αλλά στο τέλος, προσπαθούσαμε να δημιουργήσουμε έναν τεχνητό κόσμο. Θέλαμε να δώσουμε έμφαση στον παραμυθένιο χαρακτήρα της ιστορίας. Για παράδειγμα με τα χρώματα, υπάρχει ένα πράσινο της μέντας, το λευκό και το κόκκινο του λουλουδιού. Επιλέξαμε αυτά τα σχεδόν παιδικά χρώματα για να δώσουμε στην ταινία χαρακτηριστικά παραμυθιού. Επίσης, το πορτοκαλοκόκκινο χρώμα των μαλλιών της Άλις, καθώς και το χτένισμα της, είναι πολύ σημαντικά σημεία στην εικονογραφία της ταινίας.
Βασιζόμενοι στα κουστούμια δεν μπορούμε να πούμε πότε είναι τοποθετημένη χρονικά η ταινία. Ο σχεδιασμός των κουστουμιών εστιάζει στο να δημιουργήσει μια δική του πραγματικότητα, κλασικά κομμάτια όπως μαργαριταρένια σκουλαρίκια και ένα κόκκινο καπέλο χρησιμοποιούνται ξανά και ξανά, τα χρώματα των ρούχων ταιριάζουν με τα σκηνικά. Και επίσης υπάρχει χιούμορ στα κουστούμια, ένα γελοίο φόρεμα, ένα κουστούμι μεγαλύτερο νούμερο από ότι θα έπρεπε.
Το ίδιο ισχύει και για τη διεύθυνση φωτογραφίας. Μας ενδιέφερε πολύ να ξεπεράσουμε τα όρια και τους περιορισμούς του ρεαλισμού, μέσα από την αισθητική αλλά και από τα πλάνα. Προσπαθούμε να αμφισβητήσουμε την πραγματικότητα, παίζοντας με διαφορετικές οπτικές, τι βλέπει και τι δεν βλέπει ο θεατής. Κρατάμε ένα επίπεδο αβεβαιότητας γύρω από το τι παραμένει κρυφό. Σαν θεατής συνειδητοποιείς ότι έχεις δει μόνο ένα κομμάτι. Οπότε αρχίζεις να αναρωτιέσαι τι βρίσκεται πιο πέρα, τι πάει λάθος, τι συμβαίνει εκεί που δεν μπορώ να δω; Η επιλογή των πλάνων και η αφήγηση ενισχύει αυτή την ερώτηση: Τι δεν βλέπουμε; Τι είναι κρυμμένο εκτός οθόνης;
Για παράδειγμα, όταν η Μπέλα λέει, «Νομίζω ότι είναι η γύρη του Μικρού Τζο, κάτι προκάλεσε», η κάμερα την πλησιάζει, αλλά μετά την προσπερνάει και υπάρχει μια μικρή απογοήτευση ή αμφισβήτηση αυτού που λέει, σαν να μην είναι το σωστό άτομο για να μας δώσει μια απάντηση, σαν αυτό που είπε να μην είναι ίσως η αλήθεια.
Με Το Λουλούδι της Ευτυχίας δουλεύω για πρώτη φορά με μουσική που είναι κινηματογραφική. Η μουσική είναι συνθέσεις του Ιάπωνα συνθέτη Τέιτζι Ίτο. Είχα τη μουσική στο νου μου όταν έφτιαχνα τα πλάνα, ήξερα ποια κίνηση της κάμερας θα ταίριαζε με ποιο σημείο της μουσικής. Και εξαιτίας αυτού, νομίζω ότι ο ρυθμός της ταινίας συνδεόταν με αυτή τη μουσική ήδη από το γύρισμα. Ταυτόχρονα, αυτή η τόσο ξεχωριστή μουσική είναι από μόνη της ένας αυτόνομος χαρακτήρας της ταινίας.
Πρόκειται για την πρώτη μου αγγλόφωνη ταινία και μου προκάλεσε έκπληξη πόσο όμορφο ήταν να δουλεύω στα Αγγλικά. Νιώθω ότι κάποια πράγματα που μπορούν να ειπωθούν χωρίς συναισθηματισμούς στα Αγγλικά, στα Γερμανικά μπορεί να ακουστούν πολύπλοκα ή γελοία. Μου αρέσει να γυρίζω σε μια γλώσσα που δεν είναι η μητρική μου, γιατί μου επιτρέπει να εστιάζω στην ουσία. Όταν σκηνοθετώ, δεν θέλω να αισθάνομαι πολύ άνετα και να μην ασχολούμαι πάρα πολύ με κάποια λεπτομέρεια. Πρέπει να έχεις μια απόσταση από τη σκηνή για να κρίνεις αν λειτουργεί ή όχι. Η ξένη γλώσσα με βοηθά να κρατάω αυτή την απόσταση.
Αυτό που ήταν συναρπαστικό, ήταν η έρευνα για την ανάπτυξη των φυτών. Ποια φυτά καλλιεργούνται τεχνητά, γιατί και ποια είναι η αγορά για αυτή την επιστημονική δράση. Η έρευνα που γίνεται για να σημειωθεί τι ψάχνουν οι άνθρωποι σε ένα φυτό και ποιο πουλάει περισσότερο. Ποιες είναι οι τάσεις ή οι κατευθύνσεις στην έρευνα; Τι ωφελεί την επιστήμη και τι ωφελεί την οικονομία; Και ποιος είναι ο σκοπός;
Βεβαίως σχετικά με την τροφή, το φλέγον θέμα είναι η ανάπτυξη της ανθεκτικότητας και της αντοχής των φυτών. Αλλά με τα διακοσμητικά φυτά, βρήκα πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι υπάρχει τόση έρευνα γύρω από κάτι τόσο υποκειμενικό όσο το άρωμα ενός λουλουδιού. Γιατί αυτή η ουτοπία υπάρχει στην πραγματικότητα. Το άρωμα ενός λουλουδιού μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο ευτυχισμένο. Μυρίζουμε ένα λουλούδι και μπορούμε να δούμε το χαμόγελο στα πρόσωπα των ανθρώπων. Και στην πορεία της έρευνας βγαίνει το συμπέρασμα ότι δεν ξέρουμε ακριβώς τι σημαίνει η φράση «μυρίζει ωραία», σε όλους αρέσει μια διαφορετική μυρωδιά. Αυτό μου έδωσε την ιδέα για ένα άρωμα που κάνει όλους ευτυχισμένους, είτε λόγω φερομονών είτε λόγω ορμονικών ουσιών που εκλύονται από τα λουλούδια. Είναι όπως οι αλχημιστές, έτσι και οι επιστήμονες που κάνουν μαγικά.
Για να δημιουργήσουμε την αίσθηση καταστροφής στην ιστορία, χρειαζόμασταν μια απειλή που να προκαλείται από το όμορφο άρωμα. Επικοινώνησα με πολλούς επιστήμονες που ασχολούνται με γενετική φυτών και ανθρώπων και ειδικούς στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Αυτό ήταν το πιο πολύπλοκο κομμάτι, το να βρω μια σύνδεση, να καθορίσω αν και πώς ένα φυτό μπορεί να επηρεάσει έναν άνθρωπο. Ανέπτυξαν μια θεωρία ότι θα μπορούσε να είναι ένας ιός, γιατί ένας ιός είναι ευέλικτος και μπορεί να μεταλλάσσεται από ένα φυτό σε έναν άνθρωπο. Αυτό είναι σχετικά απίθανο, αλλά μπορεί να συμβεί υπό κάποιες συνθήκες. Και αυτή είναι η βάση για την ανάπτυξη της ιστορίας. Έπειτα μίλησα με τον ερευνητή Τζέιμς Φάλον που έχει αναπτύξει μια θεωρία ότι μπορείς να εισπνεύσεις ψυχότροπα ναρκωτικά από τη μύτη, και αυτό στήριξε την ιδέα μας.
Για τα θερμοκήπια, ήμασταν κυρίως στην Ολλανδία, μιας και είναι ακόμα ο μεγαλύτερος παραγωγός λουλουδιών. Το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον μιας και είναι τόσο μικρή χώρα, κι όμως είναι εξειδικευμένοι σε αυτό και έχουν την πιο σύγχρονη τεχνολογία.
Η επιστήμη δοκιμάζει ιδέες και δεν μπορεί κανείς να προβλέψει όλες τις συνέπειες. Κι όμως συνεχίζει να δοκιμάζει πράγματα. Κάποιες φορές υπάρχουν θετικές συνέπειες. Το Λουλούδι της Ευτυχίας είναι πολύ κοντά στο θέμα της ταινίας μου Προσκύνημα στη Λούρδη, όπου το θαύμα είναι καλό και κακό ταυτόχρονα. Σε αυτή την ιστορία, η εφεύρεση είναι καλή, γιατί οι άνθρωποι που εισπνέουν το άρωμα του φυτού γίνονται ευτυχισμένοι. Δουλεύει. Αλλά υπάρχει και μια αρνητική πλευρά. Αυτό με ενδιαφέρει περισσότερο, αυτές οι αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες καταστάσεις, αυτοί οι Γόρδιοι Δεσμοί που είναι σχεδόν αδύνατο να λύσουμε.”
Η ταινία προβλήθηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στο Διαγωνιστικό Πρόγραμμα του Φεστιβάλ Καννών, όπου και η πρωταγωνίστρια Έμιλι Μπίτσαμ κέρδισε το Βραβείο Γυναικείας Ερμηνείας.
Το Λουλούδι της Ευτυχίας (Little Joe)
Σκηνοθεσία: Τζέσικα Χάουσνερ
Ηθοποιοί: Έμιλυ Μπίτσαμ, Μπεν Γουίσοου, Κιτ Κόννορ, Λίντσεϊ Ντάνκαν
Διάρκεια: 105′
Η ταινία θα κάνει πρεμιέρα στους ελληνικούς κινηματογράφους την Πέμπτη 16 Ιανουαρίου 2020