Γράφει ο Νίκος Αλέτρας-Αρτινός
Το ζήτημα της επιτυχίας και της αποτυχίας στην κινηματογραφική τέχνη και παραγωγή έχει δύο διαστάσεις, οι οποίες-σε αρκετές περιπτώσεις-αλληλεπικαλύπτονται. Η πρώτη διάσταση αφορά την αντιμετώπιση της κινηματογραφικής ταινίας ως προϊόν που παράγεται έτσι ώστε να αποφέρει κέρδος στους χρηματοδότες. Το ύψος του κέρδους του παραγόμενου προϊόντος καθορίζει και το μέγεθος της επιτυχίας ή της αποτυχίας μιας κινηματογραφικής ταινίας. Η δεύτερη διάσταση αφορά την καλλιτεχνική έκφραση και το όραμα του κινηματογραφικού δημιουργού. Η επιτυχία ή η αποτυχία της καλλιτεχνικής έκφρασης και του προσωπικού οράματος είναι άμεσα συνδεδεμένη με την επιδίωξη του μέγιστου οικονομικού κέρδους από τον επιχειρηματία-παραγωγό. Οι δύο αυτές διαστάσεις, κατά κανόνα, είναι σε συνεχή σύγκρουση, δημιουργώντας πολλές φορές «επιτυχημένες αποτυχίες» ή «αποτυχημένες επιτυχίες», ανάλογα με την προοπτική του κάθε μελετητή. Όλοι γνωρίζουμε ότι η κινηματογραφική βιομηχανοποιημένη διαδικασία είναι πανάκριβη, αφού αυτή μπορεί να συμπεριλαμβάνει πανάκριβα μέσα παραγωγής, ψηφιακά εφέ, τρισδιάστατη τεχνολογία και τα συμβόλαια των μεγάλων σταρ. Όμως παρά τους μεγάλους προϋπολογισμούς, η πορεία στα ταμεία δεν είναι εγγυημένη, και αυτή εξαρτάται από αυτές τις δύο διαστάσεις, που έχουμε αναφέρει.
Τα όρια μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας είναι δυσδιάκριτα. Μπορεί μια ταινία να έχει μια εξαιρετική πορεία στα ταμεία, όμως μπορεί να οδηγήσει σε χρεοκοπία ένα κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας. Για παράδειγμα, η ταινία Η Ζωή του Πι (2012). Το φιλμ ήταν πράγματι ένα «ποίημα εικόνας» το οποίο κέρδισε Όσκαρ για τα εξαιρετικά ψηφιακά εφέ του. Η ταινία ήταν επιτυχημένη εισπρακτικά αφού, έχοντας ως προϋπολογισμό 120.000.000 δολάρια κατάφερε να γεμίσει τα ταμεία με 609.000.000 δολάρια. Όμως ακόμα και αυτή η οικονομική επιτυχία δεν στάθηκε αρκετή για να διασώσει την επιχείρηση ψηφιακών εφέ Rhythm & Hues, η οποία αναγκάστηκε να καταθέσει αίτηση πτώχευσης, αφού δεν άντεξε το… τσουνάμι του κόστους παραγωγής.
Το δυσδιάκριτο μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας έχει και διαχρονικό χαρακτήρα. Για παράδειγμα, η ταινία It’s a Wonderful Life (1946) ήταν μία από τις μεγαλύτερες εισπρακτικές αποτυχίες της εποχής της. Η ταινία δεν κάλυψε με τις εισπράξεις της το κόστος παραγωγής, κάτι που, παραλίγο, να οδηγήσει στα «αζήτητα του σινεμά» τον σκηνοθέτη Φρανκ Κάπρα. Η εταιρία παραγωγής οδηγήθηκε σε χρεοκοπία. Όμως, με το πέρασμα των χρόνων, η ταινία γνώρισε τεράστια επιτυχία διαμέσου των τηλεοπτικών προβολών, με αποτέλεσμα σήμερα να είναι μία από τις σπουδαιότερες χριστουγεννιάτικες ταινίες όλων των εποχών.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπου η επιτυχία και η αποτυχία είναι καταστάσεις που περιβάλλονται από ομίχλη είναι η ταινία Cleopatra (1963) του Τζορτζ Κιούκορ. Η ταινία κατέκτησε το Νο 1 του box office τη χρονιά που βγήκε στις αίθουσες, εισπράττοντας 26.000.000 δολάρια. Παρά την καταπληκτική αυτή πρωτιά, το στούντιο παραγωγής δεν κατάφερε να καλύψει τα επιπλέον 18.000.000 δολάρια του προϋπολογισμού της (η ταινία κόστισε 44.000.000 δολάρια). Η ταινία παραλίγο να οδηγήσει στη χρεοκοπία την 20th Century Fox και η αντίφαση της πρωτιάς της στο box office με την μη κάλυψη του προϋπολογισμού της, δίνει στις έννοιες επιτυχία και αποτυχία, αρκετά στοιχεία από τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν.
Πέρα από την οικονομική διάσταση του κινηματογράφου, υπάρχει και το καλλιτεχνικό όραμα, το οποίο όταν υπάρχει- αυτό το συναντάμε στο σινεμά του δημιουργού- δεν φαίνεται να επηρεάζεται από τα χρήματα. Πολλοί σπουδαίοι σκηνοθέτες της χρυσής εποχής του Χόλιγουντ, έμαθαν να προσαρμόζουν την καλλιτεχνική τους έκφραση στο στενό οικονομικό πλαίσιο της παραγωγής. Οι ταινίες τους ήταν σχεδόν πάντα επιτυχημένες (οι εισπράξεις ήταν μεγαλύτερες από τον προϋπολογισμό), ενώ οι προσωπικότητές τους και τα ιδιαίτερα στοιχεία τους ήταν σε κάθε εικόνα των ταινιών τους. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του σκηνοθέτη Τζον Φορντ. Ο Τζον Φορντ, κέρδισε τέσσερα βραβεία Όσκαρ Σκηνοθεσίας. Η καριέρα του που διήρκεσε πενήντα χρόνια είναι πλούσια σε ταινίες από όλα τα είδη. Γύρισε πάνω από 140 ταινίες ξεκινώντας την περίοδο του βωβού κινηματογράφου και περνώντας στον ομιλούντα αργότερα. Τα τέσσερα όσκαρ που κέρδισε για τη σκηνοθεσία, αποτελούν μέχρι και σήμερα αξεπέραστο ρεκόρ. Οι αρθρογράφοι των Cahiers du Cinéma τον χαρακτήρισαν ως auteur και ανέλυσαν τις ταινίες του με διεξοδικό τρόπο, αναδεικνύοντάς τον ως έναν από τους πιο σημαίνοντες σκηνοθέτες της γενιάς του με επιρροή σε πολλούς μεταγενέστερούς του. Παρόλα αυτά, και ο ίδιος δεν μπόρεσε να αποφύγει την αποτυχία, η οποία ήταν ολοκληρωτική και προέκυψε εξαιτίας της συμπεριφοράς των κινηματογραφικών παραγωγών απέναντι στην ταινία του The Sun Shines Bright (1953). Το φιλμ, που ο ίδιος θεωρούσε ένα από τα αγαπημένα του, ήταν η πρώτη του συμμετοχή στο φεστιβάλ των Καννών. Η ταινία κατακρεουργήθηκε από την εταιρεία Republic (από τα 90 λεπτά κατέληξε στα 65), ενώ οι εισπράξεις ήταν φτωχές με αποτέλεσμα την κατάρρευση της εταιρείας του ίδιου του Τζον Φορντ, Argosy Pictures.