Του Νίκου Αρτινού
Ο κινηματογράφος ως γνωστικό αντικείμενο –ως μάθημα, δηλαδή που οι μαθητές αξίζει να γνωρίσουν και να αναγνωρίσουν την αξία του- περιλαμβάνει μια σειρά ενεργειών, οι οποίες δεν άλλαξαν σημαντικά, παρόλες τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις που συνέβησαν με το πέρασμα των χρόνων. Η παραγωγική διαδικασία περιλαμβάνει τα στάδια της προπαραγωγής, της παραγωγής της διανομής και της εκμετάλλευσης του τελικού «προϊόντος» και είναι προφανές πως αυτή η βιομηχανοποιημένη νόρμα του κινηματογράφου προσεγγίζει το μέσο από την οικονομική του διάσταση, η οποία, βάση της εκμετάλλευσης των συντελεστών παραγωγής, μπορεί να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να αποφέρει οικονομικά οφέλη τόσο στην κρατική οικονομία όσο και στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Αναφέρουμε ως ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων κινηματογραφικών βιομηχανιών, αυτές των ΗΠΑ (Χόλυγουντ), της Γαλλίας και της Νότιας Κορέας. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ραγδαία οικονομική ανάπτυξη και στις κινηματογραφίες των βόρειων χωρών της Ευρώπης, με ταινίες που γνωρίζουν παγκόσμια αναγνώριση και επιτυχία.
Η παραπάνω οικονομική διάσταση του κινηματογράφου, δεν είναι η μόνη σημαντική. Μια εξίσου σημαντική πλευρά του σινεμά, αφορά στην ιδεολογική επίδραση του και στη διαμόρφωση προτύπων και συμπεριφορών των ανθρώπων, διαμέσου κυρίως της λατρείας των σταρ (star system). Η συγκεκριμένη διάσταση, αφορά την εκμάθηση του κινηματογράφου και τη διαμόρφωση μιας κινηματογραφικής παιδείας που θα επιτρέπει στους μαθητές να «διαβάζουν» και να αποκωδικοποιούν τα «κρυφά» ιδεολογικά μηνύματα ενός κινηματογραφικού έργου.
Ο Henry H. Giroux αναφέρει πως ο κινηματογράφος ανήκει στα μέσα της δημόσιας παιδαγωγικής, γεγονός που-εκ των πραγμάτων-μεγιστοποιεί τα μαθησιακά ιδεολογικά αποτελέσματα σε σχέση με αυτά που προσπαθεί να επιτύχει η τυπική εκπαίδευση. Ο κινηματογράφος, όπως αναφέρει ο Λουί Αλτουσέρ, αποτελεί-όπως και το σχολείο-έναν Ιδεολογικό Μηχανισμό του Κράτους και λειτουργεί με σκοπό την αναπαραγωγή του υπάρχοντος κοινωνικοοικονομικού συστήματος. Ο κινηματογράφος διά της πανίσχυρης επιρροής του, τόσο σε προσωπικό, όσο και σε συλλογικό επίπεδο, μπορεί να αποτελέσει έναν μοχλό αναστροφής και ανατροπής. Μπορεί να αναμορφώσει τις υπάρχουσες κοινωνικό-οικονομικές σχέσεις και να μεταμορφώσει την κοινωνία σε όφελος της ανθρωπότητας. Για να γίνει αυτό απαιτούνται τα κάτωθι:
- Καταπολέμηση του οπτικού αναλφαβητισμού
- Καλλιέργεια της κινηματογραφικής παιδείας, τόσο στην πρωτοβάθμια, όσο και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Ο οπτικός αναλφαβητισμός αποτελεί ένα μέσο χειραγώγησης, ένα σύμπτωμα που δημιουργεί πολλές στρεβλώσεις στον τρόπο με τον οποίο οι μαθητές σήμερα (οι πολίτες του αύριο), αντιλαμβάνονται τα γεγονότα. Ο οπτικός αναλφαβητισμός αναφέρεται στην ανεπάρκεια της αντιληπτικής καλλιέργειας των ανθρώπων να αξιολογήσουν τις εικόνες και τα πιθανά ιδεολογικά μηνύματα που αυτές φέρουν. Επιπλέον, σε μια εποχή, η οποία χαρακτηρίζεται από τον «κορεσμό της εικόνας», κρίνεται απαραίτητος ο οπτικός εγγραμματισμός, ο οποίος εκτός από την καλλιέργεια της αντιληπτικής ικανότητας των βαθιών νοημάτων κουλτούρας και ιδεολογίας των εικόνων, θα συνεισφέρει αποτελεσματικά στην διαδικασία της μάθησης των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων. Μάλιστα, σχετικές έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα, ότι οι μαθητές μπορούν να μάθουν 20% όσων ακούν, 40% όσων βλέπουν και ακούν και 75% όσων βλέπουν, ακούν και ταυτόχρονα υλοποιούν.
Ο κινηματογράφος, λοιπόν, τόσο ως γνωστικό αντικείμενο αυτό καθ’ αυτό, όσο και ως εργαλείο ενδιάμεσης-εποπτικής διδασκαλίας θα λειτουργήσει αποτελεσματικά στην καταπολέμηση του οπτικού αναλφαβητισμού. Η βασική του ιδιότητα είναι η μαζική ψυχαγωγία και επικοινωνία διαμέσου της αφήγησης ιστοριών με εικόνες, γεγονός που του προσφέρει τεράστια ιδεολογική δύναμη. Ταυτόχρονα αποτελεί-υπό προϋποθέσεις-μια σπουδαία «Καλή Τέχνη» (την 7η Τέχνη), η οποία συνδυάζει στοιχεία όλων των Καλών Τεχνών (Ποίηση, Μουσική, Ζωγραφική, Αρχιτεκτονική, Γλυπτική, Θέατρο). Ο κινηματογράφος είναι μια έκφραση συναισθημάτων, ιδεών, ψυχικής κατάστασης και αποτύπωσης των ανθρώπινων (κοινωνικών, ιστορικών, πολιτικών) εμπειριών με ένα καθαρά προσωπικό τρόπο που όμως αποτελεί μια συλλογική βιωματική εμπειρία οπτικοακουστικής παιδείας.
Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό, πως η διδασκαλία του κινηματογράφου είναι απαραίτητη σ’ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης γιατί, αφενός μεν, μεγιστοποιεί-ως εποπτικό μέσο-τα μαθησιακά αποτελέσματα των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων, αφετέρου δε, διαμέσου της κινηματογραφικής παιδείας, μεγιστοποιεί τις επιδόσεις του οπτικού εγγραμματισμού στη χώρα μας.
*Η φωτογραφία που συνοδεύει το άρθρο είναι από την ταινία Spellbound (1945) του Alfred Hitchcock με τους Ingrid Bergman, Gregory Peck, Michael Chekhov