Του Νίκου Αρτινού
Ο θάνατος του 28χρονου Αυστραλού ηθοποιού Χιθ Λέτζερ, το 2008 αποτέλεσε για μένα, αρχικά μια εμπειρία έντονης έκπληξης και στη συνέχεια μια εμπειρία νοητικής ανατροφοδότησης, σχετικά με την μοίρα των χαρισματικών και ορμέμφυτων σταρ. Φέρνοντας στο μυαλό μου την εμπειρία της θέασης του «Σκοτεινού Ιππότη»- όπου ο Χιθ Λέτζερ αναδεικνύει το ρόλο του Τζόκερ σε ένα ερμηνευτικό οδοστρωτήρα που αφανίζει τα πάντα στο πέρασμά του (στην κυριολεξία, κάτι που αποτυπώθηκε στο Όσκαρ Β΄ Ανδρικού ρόλου, που κέρδισε μετά θάνατον)- μπορώ να σταθώ λίγο πιο κριτικά και ψύχραιμα απέναντι στο φαινόμενo Λέτζερ. Ο «Σκοτεινός Ιππότης» είχε σαρώσει στις εισπράξεις σε όλο τον κόσμο και όλοι συμφωνούν ότι αυτό, μάλλον, οφείλεται στον Λέτζερ, ο οποίος είναι απλά καταπληκτικός. Ο σκηνοθέτης Κρίστοφερ Νόλαν αναγκάστηκε να διευθύνει το φιλμ «κυνηγώντας» τα αλλεπάλληλα κρεσέντο του Λέτζερ, ενώ η περσόνα του και οι κλοουνίστικοι ερμηνευτικοί μανιερισμοί του «περιόρισαν» τους υπόλοιπους ηθοποιούς από τον Μπάτμαν-Κρίστιαν Μπέιλ μέχρι τους παλαίμαχους Μάικλ Κέιν και Μόργκαν Φρίμαν.
Υπάρχουν δύο διαστάσεις-αλληλένδετες και όχι απαραίτητα αλληλοεξαρτώμενες-που μπορούμε να δώσουμε στην περίπτωση του Χιθ Λέτζερ. Η πρώτη διάσταση αφορά αυτή του ηθοποιού, με την έννοια που αποδίδουμε όχι στον άνθρωπο που υποκρίνεται αλλά στον άνθρωπο που «ποιεί ήθος». «Ηθοποιός» σύμφωνα με την ετυμολογική και ερμηνευτική ανάλυση της λέξης είναι αυτός που δημιουργεί το «ήθος», μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα, δηλαδή, και που χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο συγκεκριμένων ψυχικών ιδιοτήτων. Ο Λέτζερ πέρα από την επαγγελματική του απόδοση, στους ρόλους που αναλάμβανε φρόντιζε να «σκάβει» βαθιά στους χαρακτήρες βγάζοντας αλήθεια και όχι αληθοφάνεια. «Ποιούσε ήθος», λοιπόν, και δεν υποκρινόταν. Το έκανε χωρίς να σκεφτεί τις επιπτώσεις και την αναπόφευκτη αλλοίωση που, ίσως, να επέφερε στην προσωπικότητά του αυτό το επίπονο «σκάψιμο» σε άλλους χαρακτήρες, που υποδυόταν κατά καιρούς. Από αυτή την άποψη, οι σκηνοθέτες και οι εργοδότες του έμεναν απόλυτα ευχαριστημένοι με την απόδοσή του. Το ότι ήταν άριστος ηθοποιός, αυτομάτως, αυτό τον έκανε και άριστο επαγγελματία. Ο ίδιος έλεγε ότι δεν χρησιμοποιούσε κάποια συγκεκριμένη μέθοδο προσέγγισης των ρόλων του. Δε χρησιμοποιούσε δηλαδή, την επίπονη μέθοδο του Ρώσου θεατρικού σκηνοθέτη και θεωρητικού Κονσταντίν Στανισλάβσκι, που έγινε γνωστή μέσα από τα μαθήματα που παρέδιδε το εργαστήρι Άκτορς Στούντιο του σκηνοθέτη Ελία Καζάν. Το Άκτορς Στούντιο εκπαίδευσε διάσημους σταρ όπως οι Μάρλον Μπράντο, Τζέημς Ντην, Ρόμπερτ Ντε Νίρο κ.ά. Ο Λέτζερ- σύμφωνα με αυτά που έλεγε ο ίδιος- «ακολουθούσε το ένστικτό του». Τι σήμαινε αυτό; Ο ίδιος διευκρίνιζε: «Τόσο στον τρόπο που ερμηνεύω όσο και στον τρόπο που ζω, δεν ακολουθώ κάποια συγκεκριμένη τεχνική ή στρατηγική. Ακολουθώ το ένστικτό μου διαβάζοντας καμιά εκατοστή φορές το σενάριο και εντοπίζω κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στο ρόλο, τα οποία θα με βοηθήσουν στη σκιαγράφηση του χαρακτήρα που υποδύομαι. Από τη στιγμή που αρχίζω το γύρισμα, δεν ξαναπιάνω το σενάριο στα χέρια μου. Το έχω μάθει απέξω, από τις πρόβες που έχω κάνει. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων αφήνω το ένστικτο μου να λειτουργήσει και, τελικά, το αποτέλεσμα είναι αυτό που θέλουμε όλοι. Έτσι απλά.». Το «έτσι απλά» έφερε ρόλους σε ταινίες όπως «Ο Πατριώτης» με τον Μέλ Γκίμπσον, «Η Ιστορία ενός Ιππότη», «Τα τέσσερα φτερά», «Νεντ Κέλλι», «Οι Άρχοντες της Dogtown», «Οι Αφοι Γκριμ» και «Καζανόβας».
Τελικά, όμως, τα πράγματα ποτέ δεν είναι τόσο απλά όταν μιλάμε για ένστικτα. Τα προβλήματα εμφανίστηκαν πριν από δυόμισι χρόνια, περίπου, όταν ο Χιθ Λέτζερ ερμήνευσε τον ομοφυλόφιλο καουμπόι Ένις στο γκέι γουέστερν του Ανγκ Λι «Επιστροφή στο Μπρόκμπακ Μαουντεν». Ο Λέτζερ υποδύεται τον Ένις, έναν- όχι κατά επιλογή- ομοφυλόφιλο άνδρα, προσφέροντας μια σπαρακτική ερμηνεία που «σου σφίγγει την καρδιά». Η δυστυχία και η μιζέρια του Ένις είναι χαραγμένες σε κάθε έκφραση του προσώπου του Λέτζερ, κάτι που δίνει τραγικές διαστάσεις σε έναν ήρωα που κινείται στο τρομερά καταπιεστικό περιβάλλον της σύγχρονης αμερικάνικης δύσης. Ο Λέτζερ προτάθηκε για Όσκαρ Α΄ ανδρικού ρόλου χωρίς τελικά να το πάρει, η ερμηνεία του όμως τον κατέταξε στην πρώτη γραμμή των ηθοποιών του Χόλιγουντ. Ταυτόχρονα με τα γυρίσματα του «Μπροκμπακ Μάουντεν» άρχισαν τα προβλήματα αϋπνίας, υπερέντασης και κατάθλιψης, τα οποία επιδεινώθηκαν κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του «Σκοτεινού Ιππότη». Ο ρόλος του Τζόκερ τον απορρόφησε, στην κυριολεξία. Τελικά, κατάφερε να δημιουργήσει έναν αξέχαστο, παρανοϊκό, αναρχικό, μακιαβελικό, δολοφονικό φιλόσοφο του χάους, δίνοντας μαθήματα ηθοποιίας σε όλους τους μεγαλόσχημους συναδέλφους του. Για να ανταπεξέρθει στις απαιτήσεις του Τζόκερ, ο Λέτζερ δήλωνε ότι κοιμόταν μόνο δύο ώρες το εικοσιτετράωρο! Για να αντιμετωπίσει την αϋπνία και την κούραση, εθίστηκε σε φάρμακα, τα οποία ενίοτε τα έπαιρνε και σε κοκτέιλ για να είναι πιο αποτελεσματικά.
Η δεύτερη διάσταση- που μπορεί να μελετηθεί- στην περίπτωση του Λέτζερ είναι αυτή του σταρ. Ο Λέτζερ ήταν «φτιαγμένος από αστερόσκονη» και το έδειχνε σε κάθε ευκαιρία με την συμπεριφορά του. Διέθετε μια εντυπωσιακή φυσική παρουσία που τραβούσε αμέσως τα βλέμματα. Δημιουργούσε σχέσεις σχεδόν πάντα με μεγαλύτερές του γυναίκες (Λίζα Ζέιν 12 χρόνια μεγαλύτερη, Χέδερ Γκράχαμ 9 χρόνια μεγαλύτερη, Ναόμι Γουότς 11 χρόνια μεγαλύτερη) και έτσι τραβούσε την προσοχή των παπαράτσι και των κουτσομπολίστικων εντύπων. Ο ίδιος έλεγε ότι προτιμούσε τις μεγαλύτερες γιατί προσπαθούσαν να συμπεριφέρονται σαν νεότερες ενώ οι νεαρές έκαναν το αντίθετο. Συμπεριφέρονταν σαν μεγαλύτερες και αυτό δεν του άρεσε καθόλου. Το 2005 ήρθε στον κόσμο η κόρη του, Ματίλντα Ροζ, την οποία απέκτησε με την σύντροφό του και συμπρωταγωνίστριά του στο «Επιστροφή στο Μπρόκμπακ Μαουντεν», Μισέλ Γουίλιαμς (με την οποία χώρισε το Σεπτέμβριο του 2007).
Το 2007 στο φεστιβάλ της Βενετίας είπε κάποια πράγματα, που τότε δεν προβλημάτισαν, τώρα όμως μετά το θάνατό του μπορούμε να τα δούμε με άλλο πρίσμα. Είπε τότε, ότι τον ενδιέφερε να σκηνοθετήσει ένα ντοκιμαντέρ που θα είχε ως θέμα του τη σύντομη ζωή του Βρετανού μουσικού Νικ Ντρέικ ο οποίος πέθανε το 1974 σε ηλικία 26 ετών από υπερβολική δόση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων! O Χιθ Λέτζερ τελικά ακολούθησε το παράδειγμα του Νικ Ντρέικ. Βρέθηκε νεκρός στο σπίτι του στο Μανχάταν στις 22 Ιανουαρίου 2008. Ήταν μόλις 28 ετών. Ο θάνατός του αποδόθηκε σε δηλητηρίαση από την ταυτόχρονη κατάποση παυσίπονων, υπνωτικών, αγχολυτικών και αντι-ισταμινικών χαπιών και θεωρήθηκε ατύχημα- και όχι αυτοκτονία ή θάνατος από υπερβολική δόση ναρκωτικών ουσιών, όπως έλεγαν οι αρχικές ενδείξεις. Συγκεκριμένα, ο θάνατος του Λέτζερ επήλθε μετά τη λήψη υψηλών δόσεων του οπιοειδούς αναλγητικού OxyContin, των αγχολυτικών Valium και Xanax και των υπνωτικών Restoril και Unisom.
Ο Αυστραλός ηθοποιός, είχε περάσει τα όρια και, απ’ ότι φαίνεται, οι χαρακτήρες που ερμήνευε εισέβαλαν στην προσωπικότητά του ωθώντας τον τα τελευταία χρόνια να κάνει κανόνα της ζωής του ένα ιδιόμορφο εσωστρεφές «Vivere pericolosamente» («ζην επικινδύνως»). Είναι, λες και ο Χιθ Λέτζερ χρησιμοποίησε ένα απαγορευμένο «εγχειρίδιο αυτοκαταστροφής για εκκολαπτόμενους σταρ», το ίδιο που χρησιμοποίησαν πριν από αυτόν οι Τζέημς Ντην (σκοτώθηκε σε ηλικία 24 χρονών σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα οδηγώντας επικίνδυνα) και Ρίβερ Φοίνιξ (πέθανε από υπερβολική δόση ναρκωτικών σε ηλικία 23 ετών).
Η λογική του μέσου ανθρώπου θέτει τα εξής απλά ερωτήματα: «Μα στην ακμή του; Τι του έλειπε τέλος πάντων και κατέληξε στο θάνατο; Όλα τα είχε…». Μια εξίσου απλή και ίσως επικίνδυνα υπεραπλουστευμένη απάντηση είναι ότι ο χειμαρρώδης ορμέμφυτος ηθοποιός Λέτζερ συνέτριψε τον άνθρωπο Λέτζερ. Πάντως ο Λέτζερ με το πρόωρο θάνατό του φαίνεται να δημιουργεί ένα μύθο «larger than life» σαν εκείνους που δημιούργησαν πριν από αυτόν οι Τζέημς Ντιν και Ρίβερ Φοίνιξ.