Γράφει ο Νίκος Αλέτρας-Αρτινός
Η οικονομική κρίση και ένα από τα αναπόφευκτα παρελκόμενά της, η ανεργία, έδωσαν την ευκαιρία (η κρίση γεννά ευκαιρίες…) σε σημαντικούς κινηματογραφικούς δημιουργούς να παρουσιάσουν τις καλύτερες δουλειές τους. Σκηνοθέτες όπως οι, Τζον Φορντ, Ελία Καζάν και Κώστας Γαβράς χρησιμοποίησαν την ανεργία ή το φόβο της ανεργίας (λόγω εθνικής χρεωκοπίας ή ύφεσης) για να ιχνηλατήσουν τις συνέπειες της, τόσο στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση όσο και στην δομή της ίδιας της κοινωνίας. Οι ταινίες αυτές εμπεριέχουν στοιχεία σασπένς, περιπέτειας, μελοδραματισμού και κοινωνικής καταγγελίας και, παράλληλα, διατρέχονται από αιχμηρό και-πολλές φορές-μαύρο χιούμορ.
Το τελευταίο γέλιο-The last laugh (1924)
Σκηνοθεσία: Φρίντριχ Μουρνάου
Πρωταγωνιστεί ο Εμίλ Τζάνιγκς
Ο περήφανος θυρωρός ενός μεγάλου ξενοδοχείου υποβιβάζεται σε υπάλληλο πλυσταριού, αφού συνελήφθη από τον προϊστάμενο του να αναπαύεται σε ώρα υπηρεσίας. Ντροπιασμένος κλέβει τη στολή του θυρωρού και, φορώντας την, παραμένει στην είσοδο του ξενοδοχείου, υποκρινόμενος ότι εξακολουθεί να είναι θυρωρός… Ο μεγάλος σκηνοθέτης Φρίντριχ Μουρνάου («Νοσφεράτου») σκηνοθετεί ένα αριστούργημα του βωβού σινεμά. Με πρωταγωνιστή τον εξαιρετικό Εμίλ Τζάνινγκς, μελετά πώς επιδρά στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση η απώλεια της εργασίας.
Τα Σταφύλια της Οργής-The grapes of wrath (1940)
Σκηνοθεσία: Τζον Φορντ
Πρωταγωνιστούν: Χένρι Φόντα, Τζέιν Νταρνέλ, Τζον Κάρανταιν
Ο μεγάλος σκηνοθέτης Τζον Φορντ («Η αιχμάλωτος της ερήμου», «Ταχυδρομική άμαξα») διασκευάζει για το σινεμά το ομότιτλο κλασικό λογοτεχνικό κείμενο του Τζον Στάνμπεκ. Η δράση τοποθετείται στην Αμερική κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, μετά το κραχ του 1929. Ο Τομ βγαίνει από τη φυλακή και επιστρέφει στην οικογενειακή φάρμα, τη στιγμή που η οικογένειά του αναγκάζεται σε έξωση λόγω χρεών. Ο Τομ και οι δικοί του ξεκινούν ένα μεγάλο ταξίδι προς την Καλιφόρνια, όπου φημολογείται ότι υπάρχει δουλειά για όλους. Σιγά σιγά και άλλοι άστεγοι ενώνονται μαζί τους και, έτσι, σχηματίζεται ένα τεράστιο καραβάνι απελπισμένων ανθρώπων που αναζητούν αξιοπρέπεια και δουλειά. Ο Τομ, αγανακτισμένος από τις απάνθρωπες συνθήκες, βγάζει ένα λόγο-μανιφέστο κατά της ταξικής αδικίας.
Κλέφτης Ποδηλάτων-Bicycle Thieves (1948)
Σκηνοθεσία: Βιτόριο Ντε Σίκα
Πρωταγωνιστούν: Λαμπέρτο Ματζιονάρι, Ένζο Σταιόλα, Λιανέλα Καρέλ
Ο μεγάλος σκηνοθέτης Βιτόριο Ντε Σίκα γυρίζει ένα υποδειγματικό ουμανιστικό αριστουργηματικό φιλμ του νεορεαλισμού. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Ιταλία είναι κατεστραμμένη. Επικρατεί παντού ανεργία και φτώχεια. Το ποδήλατο για τον Αντόνιο είναι η ίδια του η δουλειά, αφού το χρησιμοποιεί για να δουλεύει ως αφισοκολλητής (κρεμά αφίσες της Ρίτα Χέιγουορθ). Όταν κλέβουν το ποδήλατό του, ο Αντόνιο ξεκινά μια απελπισμένη αναζήτηση στους δρόμους της πόλης…
Το μεροκάματο του τρόμου-Le salaire de la peur (1953)
Σκηνοθεσία: Ανρί Ζορζ Κλουζό
Πρωταγωνιστούν: Υβ Μοντάν, Σαρλ Βανέλ, Πίτερ Βαν Άικ
Σ’ ένα εξαθλιωμένο χωριό μιας νοτιοαμερικάνικης χώρας, τέσσερις τυχοδιώκτες αναλαμβάνουν να οδηγήσουν δύο καμιόνια φορτωμένα με νιτρογλυκερίνη σε μια μακρινή πετρελαιοπηγή…
Συναρπαστική, αγωνιώδης περιπέτεια με εκπληκτικές σκηνές κινηματογραφικής ανθολογίας. Ο Ανρί Ζορζ Κλουζό σκηνοθετεί μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, προσδίδοντας υπαρξιακές διαστάσεις στο «μεροκάματο του τρόμου». Απαισιόδοξη και ζοφερή καυτηριάζει την μισθοφορική προσφορά εργασίας. Η απουσία εργασιακής και εργατικής συνείδησης συνοδεύει την οδύσσεια των τεσσάρων χαρακτήρων της ταινίας στα κατάβαθα της νοτιοαμερικάνικης κόλασης…
Το λιμάνι της αγωνίας-On the waterfront (1954)
Σκηνοθεσία: Ελία Καζάν
Πρωταγωνιστούν: Μάρλον Μπράντο, Καρλ Μάλντεν, Ροντ Στάιγκερ, Λι Τζ. Κομπ
Ο Τέρι Μαλόι είναι ένας πρώην επαγγελματίας πυγμάχος, που καλείται να επιλέξει ανάμεσα στην εύκολη ζωή της παρανομίας και στις δυσκολίες που «προσφέρει» η έντιμη ζωή του μεροκαματιάρη λιμενεργάτη. Αρχικά προσφέρει τις υπηρεσίες του ως «μπράβος» στη συμμορία του Τζόνι Φρέντλι, ο οποίος εκπροσωπεί τα σωματεία των εργαζομένων του λιμανιού. Τα πράγματα αλλάζουν, όταν ο Τέρι ερωτεύεται την αδερφή ενός από τα θύματα του Φρέντλι και αποφασίζει να καταθέσει για τη διαφθορά στα συνδικάτα των λιμενεργατών.
Ο Ελία Καζάν εξορκίζει τους δικούς του δαίμονες (ο ίδιος κατέθεσε στην αντικομμουνιστική επιτροπή Μακάρθι κατονομάζοντας συναδέρφους του ως κομμουνιστές), γυρίζοντας ένα αγωνιώδες φιλμ που καταγγέλλει τις μαφίες των εργατικών συνδικάτων. Αξέχαστες ερμηνείες από τους Μάρλον Μπράντο (πήρε Όσκαρ Α΄ ανδρικού ρόλου), Ροντ Στάιγκερ και Κάρλ Μάλντεν.
Gung Ho (1986)
Σκηνοθεσία: Ρον Χάουαρντ
Πρωταγωνιστούν: Μάικλ Κίτον, Γκέντε Γουατανάμπε
Ο Χαντ Στίβενσον είναι εργοδηγός σε ένα εργοστάσιο αυτοκινήτων, που-λόγω οικονομικών προβλημάτων-αναστέλλει τη λειτουργία του. Ο Χαντ πρέπει να πείσει τους Ιάπωνες ιδιοκτήτες να το ξανανοίξουν. Οι Ιάπωνες συμφωνούν, αρκεί οι εργαζόμενοι στο εργοστάσιο να δεχθούν να δουλέψουν με μικρότερους μισθούς.
Glengarry Glen Ross (1992)
Σκηνοθεσία: Τζέιμς Φόλεϊ
Πρωταγωνιστούν: Αλ Πατσίνο, Τζακ Λέμον, Άλεκ Μπόλντουιν
Οι εργαζόμενοι συμπεριφέρονται ως «εργασιακοί κανίβαλοι» σ’ αυτή την εξαιρετική κινηματογραφική μεταφορά του ομότιτλου θεατρικού έργου του Ντέιβιντ Μάμετ. Ο διευθυντής ενός κτηματομεσιτικού γραφείου του Σικάγου ανακοινώνει στους συνεργάτες του ότι μόνο δύο από αυτούς θα κρατήσουν τις δουλειές τους: αυτοί που μέσα σε ένα συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο θα καταφέρουν να κλείσουν τα περισσότερα συμβόλαια. Ανταγωνισμός και απελπισία σε μια κολασμένη προσπάθεια των «λευκών κολάρων» της κτηματαγοράς να διατηρήσουν τις θέσεις τους, ρίχνοντας τους συναδέρφους τους στο λάκκο με τα φίδια…
Μια ξεχωριστή μέρα-Falling Down (1993)
Σκηνοθεσία: Τζόελ Σουμάχερ
Πρωταγωνιστούν: Μάικλ Ντάγκλας, Ρόμπερτ Ντιβάλ, Μπάρμπαρα Χέρσεϊ
Ένας άντρας που θέλει να πάει στα γενέθλια της κόρης του, πέφτει σε μποτιλιάρισμα. Αφού παρατά το αυτοκίνητό του, περιπλανάται στην πόλη του Λος Άντζελες και σταδιακά οδηγείται σε καταστάσεις ακραίας αντικοινωνικής συμπεριφοράς.
Μια ταινία για τον εφιάλτη της μακροχρόνιας ανεργίας που μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους στην παράνοια και την -άνευ ορίων και αιτίας-βία. Αν και η ταινία δεν ξεφεύγει από τα στενά πλαίσια των χολιγουντιανών κωδίκων περί αυτοδικίας, ο άντρας τον οποίο υποδύεται ο Μάικλ Ντάγκλας, γίνεται σύμβολο όλων των καταπιεσμένων ανθρώπων που έχουν χάσει την δουλειά τους κι-εκ των πραγμάτων-έχουν μπει στο περιθώριο. Η εξέγερση είναι ζήτημα χρόνου και αυτό δεν είναι απλώς σινεμά, αλλά μια στέρεη πραγματικότητα. Αλίμονο στο σύστημα όταν αυτοί οι άνθρωποι θα πάψουν να κάνουν κακό στον εαυτό τους (αυτοκτονώντας) και αρχίσουν να τα βάζουν με τους άλλους…
Ελεύθερος Ωραρίου- L’ Emploi de Temps (2001)
Σκηνοθεσία: Λοράν Καντέ
Πρωταγωνιστούν: Ορελιέν Ρεκουάν, Καρίν Βιάρντ, Σερζ Λιβροζέτ
O Βενσάν είναι σύμβουλος επιχειρήσεων και μόλις τον έχουν απολύσει. Αποφασίζει να το κρατήσει μυστικό από τον περίγυρό του και να πει πως βρήκε ένα δήθεν καινούργιο πόστο στον ΟΗΕ, στη Γενεύη. Περνάει όλη την εβδομάδα στους δρόμους, στα πάρκινγκ ή σε ένα καταφύγιο στο βουνό, αποστηθίζοντας διάφορα έγγραφα για να στηρίζει έτσι την υποτιθέμενη δουλειά του, την υποτιθέμενη ζωή του. Το Σαββατοκύριακο επιστρέφει στο σπίτι του να δει τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Για να συνεχίσει να ζει έτσι, θα φτάσει στο σημείο να βρίσκει χρήματα εξαπατώντας τους γονείς του και τους φίλους του. Με τέτοιες απάτες και με τόσα μυστικά, ο φόβος του μήπως απογοητεύσει τους άλλους, θα τον ρίξει μέσα σε γρανάζια από τα οποία δεν θα μπορέσει πια να ξεφύγει. Θα πρέπει με κάθε τρόπο να γεμίσει τις σελίδες του φορτωμένου προγράμματός του και, κυρίως, να μην κινήσει υποψίες.
Το δικαίωμα στην δουλειά είναι μέσο αυτοσεβασμού, αυτοεκπλήρωσης και κοινωνικής αποδοχής. Η ταινία του Λοράν Καντέ αργά και βασανιστικά χτίζει ένα εφιαλτικό περιβάλλον, βάζοντας το θεατή να θέσει το δάκτυλό του «εις τον τύπον των ήλων» της καταρρέουσας ανθρώπινης ψυχής, που-εξαιτίας της ανεργίας-δεν μπορεί να λειτουργήσει πλέον στα πλαίσια της κοινωνίας…
Το Τσεκούρι- Le Couperet (2005)
Σκηνοθεσία: Κώστας Γαβράς
Πρωταγωνιστούν: Χοσέ Γκαρσία, Καρίν Βιάρ, Κρίστα Θερέ, Ολιβιέ Γκουρμέ
Ο Μπρουνό είναι ένας ικανότατος χημικός που απολύεται από την εταιρία του, αφού η έδρα της μεταφέρεται στη Ρουμανία, όπου το κόστος εργασίας είναι εξαιρετικά ανταγωνιστικό. Μετά από δύο χρόνια απέλπιδων προσπαθειών να βρει δουλειά συνειδητοποιεί ότι για να λύσει το πρόβλημα του, θα πρέπει να αρχίσει να εξοντώνει τους συνυποψήφιους άνεργους ανταγωνιστές του… Ο Κώστας Γαβράς μεγαλουργεί σε μια πολύπλοκη δραμεντί αναπαράσταση της σύγχρονης κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας. Συναρπαστικό και απρόβλεπτο έως το τελευταίο λεπτό συνδυάζει στοιχεία θρίλερ, μαύρου χιούμορ και πολιτικής καταγγελίας.
Ραντεβού στον αέρα-Up in the Air (2009)
Σκηνοθεσία: Τζέισον Ράιτμαν
Πρωταγωνιστούν: Τζορτζ Κλούνεϊ, Βέρα Φαρμίγκα, Άννα Κέντρικ
Μια οξύτατη ματιά στον αμείλικτο κόσμο των επιχειρήσεων σε εποχές οικονομικής κρίσης. Ο Ράιαν είναι ένας βετεράνος «σύμβουλος μετάβασης», που πετά σε κάθε περιοχή των ΗΠΑ για να ανακοινώσει σε χιλιάδες εργαζόμενους ότι… απολύονται. Αυτό γίνεται επειδή οι διευθυντές τους δεν έχουν τα κότσια να το κάνουν οι ίδιοι. Ο Ράιαν-καθ’ ότι παραδοσιακός στον τρόπο με τον οποίο δουλεύει-αντιδρά όταν ο προϊστάμενος του τον αναγκάζει να συνεργαστεί με μια νεαρή συνάδερφό του, η οποία προσπαθεί να εισάγει ένα καινούριο τρόπο εργασίας. Οι «σύμβουλοι μετάβασης» θα ανακοινώνουν στους εργαζόμενους την απόλυσή τους μέσω διαδικτύου και τηλεδιάσκεψης…
Στη φωτογραφία του θέματος ο Υβ Μοντάν στην ταινία Το μεροκάματο του τρόμου