Του Νίκου Αρτινού
Είναι προφανές πως το σύγχρονο ελληνικό εθνογραφικό σινεμά είναι ταυτισμένο με το όνομα του σκηνοθέτη Παντελή Βούλγαρη. Ο Παντελής Βούλγαρης γεννήθηκε το 1940, πέντε μέρες πριν ο ελληνικός λαός απαντήσει με ένα- κινηματογραφικής διάστασης- «ΟΧΙ» στην απαίτηση των Ιταλών να παραδώσει την πατρίδα στους εραστές του φασισμού. Στο τέλος των εφηβικών του χρόνων και σημαδεμένος από τα κοσμογονικά γεγονότα της εποχής, αποφάσισε ότι ήθελε να γίνει σκηνοθέτης και, έτσι, το 1960 γράφτηκε στη Σχολή Σταυράκου. Από τη μία σχολή στην άλλη: το 1961, και για πέντε χρόνια, δούλεψε στο ελληνικό Χόλιγουντ της εποχής, που έφερε την ονομασία «Φίνος Φιλμ».
Το 1965 μπήκε στη σκηνοθεσία, αρχικά με τα φιλμ μικρού μήκους «Ο Κλέφτης» και «Τζίμης ο Τίγρης», ενώ το 1972 σκηνοθέτησε την πρώτη ταινία μεγάλου μήκους «Το προξενιό της Άννας» συνεισφέροντας με το στυλ του στη γένεση του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου. Από εκεί και μετά, τα πράγματα-όχι πάντοτε με ευκολία-πήραν τον δρόμο τους: «Ο Μεγάλος Ερωτικός» (1974), «Happy Day» (1976), «Ελευθέριος Βενιζέλος 1910-1927» (1980), «Πέτρινα χρόνια» (1985), «Η φανέλα με το εννιά» (1988), «Ήσυχες μέρες του Αυγούστου» (1991), «Ακροπόλ» (1995), «Νύφες» (2004), «Ψυχή Βαθιά» (2009) και στα τέλη του 2013 τη «Μικρά Αγγλία».
Ο Παντελής Βούλγαρης είναι ένας σπουδαίος κινηματογραφικός αφηγητής που προσεγγίζει τις ιστορίες του πάντοτε μέσα στα πλαίσια μιας συνεπούς και άριστα σκηνοθετημένης αυθεντικότητας. Οι ήρωές του έρχονται σε σύγκρουση με αναπότρεπτες και μοιραίες ιστορικές και πολιτικές πραγματικότητες, διαβιούν την καθημερινότητα καταπιεστικών οικογενειακών μικρόκοσμων και καταφέρνουν να ζουν συναισθανόμενοι και-ενστικτωδώς- αισθανόμενοι καταστάσεις που δεν μπορούν να ελέγξουν προσδοκώντας την λύτρωση της απόδρασης.
Οι κινηματογραφικές αφηγήσεις του Παντελή Βούλγαρη είναι ανθρωποκεντρικές: από την Άννα που δε βλέπει άλλη λύση από το προξενιό, για να ξεφύγει από τη μιζέρια της καθημερινότητάς της, έως τα «Πέτρινα Χρόνια» του φυλακισμένου έρωτα της Ελένης και του Μπάμπη, από τη «Φανέλα με το 9» που φοράει ο ταλαντούχος-αν και αυτοκαταστροφικός-ποδοσφαιριστής Μπιλ Σερέτης έως τις «Νύφες» ενός ρημαγμένου ελληνικού τόπου, που ταξιδεύουν στα αμπάρια ενός πλοίου για να συναντήσουν τους άγνωστους-σ’ αυτές- Νυμφίους τους, στην αμερικάνικη Γη της Επαγγελίας και, τέλος, από την αδελφοκτόνα «Ψυχή Βαθιά» των «διαιρεμένων» αδελφών Βλάση και Ανέστη έως την –ανεκπλήρωτων παθών και συναισθημάτων- «Μικρά Αγγλία» της Όρσας και της αδελφής της, Μόσχας, διχασμένων από τα σχέδια της μητέρας τους.
Ο σκηνοθέτης είναι ένας σπουδαίος μυθοπλάστης της ελληνικής αλήθειας και συνεπώς της ελληνικής πραγματικότητας, δομώντας μια σαφή και συναρπαστική σινεματική αφήγηση. Τη γλώσσα του σινεμά την ξέρει καλά και αφηγείται τις ιστορίες του, επιμένοντας στη δημιουργία της κατάλληλης ατμόσφαιρας. Φροντίζει ν’ αποστάζει σπουδαίες ερμηνείες από τους ηθοποιούς του, ενισχύοντας έτσι τις αφηγήσεις του, γεγονός που αναδεικνύει την ικανότητα του Παντελή Βούλγαρη να εξάπτει το ενδιαφέρον των θεατών από την αρχή της θέασης μέχρι το τέλος της. Στήνει τη mise-en-scène του έτσι ώστε να «εντοπίσει» ευκρινώς τα συναισθήματα των χαρακτήρων και συνδυάζει αποτελεσματικά τα τοπία και τα σκηνικά με τη χωροχρονική φωτογραφία, συντελώντας στη δημιουργία μιας διαχρονικής αίσθησης και αισθητικής, γνώριμης και αγαπητής στο λαϊκό κοινό.
Η κινηματογραφική επιστροφή του Παντελή Βούλγαρη τέσσερα χρόνια μετά την επιτυχημένη και πολυβραβευμένη Μικρά Αγγλία, καταπιάνεται με μια από τις πιο συγκλονιστικές σελίδες της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας: την εκτέλεση 200 αγωνιστών την 1η Μαΐου 1944 στην Καισαριανή, από τους Γερμανούς κατακτητές, ως αντίποινα για τη δράση της ελληνικής αντίστασης. Ένα κινηματογραφικό «σημείωμα» μνήμης, σεμνότητας και αναστοχασμού, όπου η μυθοπλασία συναντά την ιστορία και τους ήρωές της.
Το φιλμ θα βγει στις αίθουσες στις 26 Οκτωβρίου 2017.
Περισσότερα για την ταινία:
Το τελευταίο σημείωμα
(Ελλάδα, 2017)
Σκηνοθεσία: Παντελής Βούλγαρης. Σενάριο: Ιωάννα Καρυστιάνη, Παντελής Βούλγαρης. Με τους: Ανδρέα Κωνσταντίνου, Αντρέ Χένικε, Μελία Κράιλινγκ, Τάσο Δήμα, Αινεία Τσαμάτη, Βασίλη Κουκαλάνι, Λουκά Κυριαζή, κ.ά.
Ελλάδα, στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου, πριν την Πρωτομαγιά του ’44. Ο 34χρονος Ναπολέων Σουκατζίδης κρητικός μικρασιατικής καταγωγής, αγωνιστής του λαϊκού κινήματος και κρατούμενος σε εξορίες και φυλακές από το 1936, εκτελεί χρέη διερμηνέα του γερμανού διοικητή του στρατοπέδου, Καρλ Φίσερ. Μπροστά από τα μάτια του περνά όλο το δράμα της γερμανικής αγριότητας. Έξω από το στρατόπεδο, η μνηστή του, Χαρά Λιουδάκη, στέκεται δίπλα στον αρραβωνιαστικό της, έστω και μέσα από ελάχιστες στιγμές στα επισκεπτήρια, πάντα υπό την επιτήρηση ενόπλων φρουρών. Ο Ναπολέων είναι ένας από τους 200 ανθρώπους που έχουν επιλεγεί για να εκτελεστούν την 1η Μαΐου στην Καισαριανή, ως αντίποινα για τον θάνατο τεσσάρων Γερμανών από τη δράση της ελληνικής αντίστασης. Την ημέρα της εκτέλεσης θα βρεθεί μπροστά σε ένα δίλημμα ζωής, όταν ο Φίσερ, θα του δώσει τη δυνατότητα να εξαιρεθεί βάζοντας όμως στη θέση του κάποιον άλλον.
Το «Τελευταίο Σημείωμα» είναι μια παραγωγή του Γιάννη Ιακωβίδη και της Black Orange («Μικρά Αγγλία», «Ψυχή Βαθιά», «Bank Bang»), σε συμπαραγωγή των COSMOTE TV, Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση Α.Ε. και Μικρά Αγγλία Α.Ε.