Του Νίκου Αρτινού
Αν και δεν είμαι ιστορικός (δηλώνω όμως λάτρης της ιστορίας, την οποία την μελετώ στο πλαίσιο των κινηματογραφικών μου σπουδών και της κινηματογραφικής κριτικής), πρέπει να πω πως περιμένω κάθε νέο βιβλίο του Αντώνη Λιάκου, με πηγαίο ενθουσιασμό. Και αυτό γιατί, ο Αντώνης Λιάκος γράφει με μια αξιοζήλευτη απλότητα, όχι απλώς για την ιστορία αλλά για την ουσία της, κάνοντας τους αναγνώστες (επαΐοντες και μη) να συμμετάσχουν και να βιώσουν την ανακάλυψη του «πώς» και του «γιατί».
Το τελευταίο βιβλίο του «Η δημοκρατία και η ιστορία» αποτελεί μια μεστή και ταυτόχρονα εμπεριστατωμένη ανάλυση των σχέσεων ανάμεσα στη δημοκρατία και την ιστορία που αυτή άφησε, στο πέρασμα των χρόνων. Ο Αντώνης Λιάκος προσεγγίζει την ιστορική εξέλιξη της δημοκρατίας διαχωρίζοντάς την και ταυτόχρονα συνδέοντάς την με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα πολιτικά δικαιώματα, την αντιπροσωπευτικότητα, τη λαϊκή κυριαρχία, τον σοσιαλισμό, το εθνικό κράτος, το άτομο και το σύνολο. Ο συγγραφέας αναφέρεται στις μορφές που έχει πάρει η δημοκρατία συνδιαλεγόμενη με τη φύση της και τις εκάστοτε πολιτικές, κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες, δίνοντας έμφαση στη μεταδημοκρατία [η οποία ναι μεν λειτουργεί σε θεσμικό επίπεδο, όμως οι σημαντικές αποφάσεις λαμβάνονται από ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες, φαινόμενο που ανθίζει στις μέρες μας (σελ. 30)] και στην – κατά Derrida – αναμενόμενη δημοκρατία. Ειδικά στην αναμενόμενη δημοκρατία, ο Λιάκος αναφέρει ότι «εφόσον η δημοκρατία είναι το μόνο σύστημα στις συγκροτητικές αρχές του οποίου περιέχεται η δημόσια κριτική οποιουδήποτε για οτιδήποτε, ακόμη και για την ίδια την ιδέα της δημοκρατίας και των νόμων που τη διέπουν, τότε πρέπει να απελευθερωθεί από οποιαδήποτε τελεολογία. Η δημοκρατία αυτή δεν υπάρχει, αλλά είναι αντικείμενο συνεχούς επιδίωξης και ανανέωσης, κάθε στιγμή, εδώ και τώρα» (σελ. 33). Τα ερωτήματα που θέτει ο συγγραφέας για τη δημοκρατία στις σημερινές συνθήκες είναι καίρια, εμπεριέχουν την κριτική και επιδιώκουν την κατανόηση για συνεχή ανανέωση, τόσο της δημοκρατίας (ως αναμενόμενο ιστορικό γεγονός) όσο και της ιστορίας (ως συγχρονική ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων).
Ο Αντώνης Λιάκος αποδεικνύει (για μια ακόμη φορά) πως η επιστήμη της ιστορίας μπορεί να αποφεύγει τη «μούχλα» και τη «σκόνη» πάνω στις οποίες καλλιεργούνται και ριζώνουν οι εθνικές εμμονές. Το βιβλίο του είναι το απόσταγμα μιας ενδελεχούς μελέτης της δημοκρατίας και της ιστορίας της, με τον ίδιο να διατυπώνει οκτώ θέσεις σχετικές με την ιστορία και τις συνδέσεις της με το ζητούμενο της δημοκρατίας. Οι οκτώ αυτές θέσεις αποτελούν ένα είδος οδικού χάρτη για τους ιστορικούς, οι οποίοι τίθενται στο επίκεντρο του τρίτου μέρους του βιβλίου: «Υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στους ιστορικούς και την εξελισσόμενη πραγματικότητα που εξιστορούν: οι μεν σημασιοδοτούν την εξελισσόμενη πραγματικότητα, και με τον τρόπο αυτό παρεμβαίνουν, ενώ ταυτόχρονα η ροή της πραγματικότητας παρεμβαίνει στο έργο τους διακόπτοντάς το και (ανα)προσανατολίζαντός το» (σελ. 64).
Συνοψίζοντας, το βιβλίο «Η δημοκρατία και η ιστορία», αποτελεί ένα μικρό κομμάτι του απαυγάσματος μιας σπουδαίας πανεπιστημιακής εμπειρίας, αναφορικά με αυτές τις δύο έννοιες. Ταυτόχρονα, το ύφος του κειμένου χαρακτηρίζεται από τη γοητεία ενός δεινού αφηγητή (με κινηματογραφικά χαρακτηριστικά, θα έλεγα), ο οποίος έχει το χάρισμα να αναλύει τα πιο πολύπλοκα σημεία με τον πιο απλό τρόπο. Στο πλαίσιο αυτό, ο Αντώνης Λιάκος είναι μια σπουδαία ακαδημαϊκή προσωπικότητα της εποχής μας, ένας ιστορικός με προοδευτικές απόψεις για τον ρόλο της επιστήμης στη διαμόρφωση της κοινωνίας. Με τη στάση του, ο ίδιος έχει αποδείξει πως η επιστήμη δεν πρέπει να είναι αποκομμένη από την κοινωνία, και πως ο επιστήμονας πρέπει να αποτελεί ουσιαστικό, ενεργό και συν (ανα)διαμορφωτικό κομμάτι της ίδιας της ιστορικής συνέχειας. Για του λόγου το αληθές σας προτρέπω να αναζητήσετε τα άρθρα του Αντώνη Λιάκου για το Μακεδονικό ή άρθρα του που έχουν δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα icineman.com.
*Το βιβλίο του Αντώνη Λιάκου «Η δημοκρατία και η ιστορία» κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις στα τέλη του 2018 .
Η φωτογραφία του θέματος προέρχεται από την ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ “Lincoln” (2012)