Του Νίκου Αρτινού
Το Παρίσι “καίγεται” αυτές τις μέρες. Οι διαμαρτυρίες και οι διαδηλώσεις που αγγίζουν τα όρια της λαϊκής εξέγερσης, γιγαντώθηκαν μέσα από την χαρακτηριστική και – ομολογουμένως – εμπνευσμένη ομοιογενή ενδυμασία των “κίτρινων γιλέκων”, προσφέροντας ένα καινούριο λαϊκό μύθο, τόσο στις ταραγμένες εποχές που περνάει η Ευρώπη, όσο και μια ακόμη πηγή έμπνευσης για το σινεμά. Ή μήπως τα “κίτρινα γιλέκα” εμπνεύστηκαν την εμφάνισή τους και την εξέγερση τους από το σινεμά (προσωπικά, η ομοιογένεια της εμφάνισής τους, μου θύμισε το φινάλε της ταινίας V for Vendetta, όπου οι πολίτες του Λονδίνου, υπερνικώντας τους φόβους τους, κατακλύζουν τους δρόμους της πόλης, φορώντας όλοι την μάσκα του V).
Το σινεμά αναπαρέστησε στο σελιλόιντ πολιτικές και προσωπικές ιστορίες μυθοπλασίας και τεκμηρίωσης, εμπνευσμένες από τη μαζική λαϊκή αγανάκτηση όπως εκδηλώνεται στους δρόμους και τις πλατείες. Ο όχλος, η μάζα ή οι συνειδητοποιημένοι διαμαρτυρόμενοι διαδηλωτές είναι οι πρωταγωνιστές μιας σειράς ταινιών που μετέφεραν – άλλοτε με επικό τρόπο (π.χ οι ταινίες του Σεργκέι Αιζενστάιν για την Οκτωβριανή επανάσταση), με λαϊκισμό, με μελοδραματισμό και άλλοτε με σαφείς και διαυγείς πολιτικές απόψεις- τη δράση των- αυθόρμητων ή μη-λαϊκών συγκεντρώσεων απέναντι στις κάθε είδους εξουσίες.
Βέβαια, στο σινεμά η λαϊκή διαμαρτυρία δεν αφορά μόνο αντιδράσεις απέναντι σε αντιλαϊκές και αυταρχικές αποφάσεις του καθεστώτος. Παράδειγμα, η ταινία του Φριτς Λανγκ, Fury (1936), όπου ο Σπένσερ Τρέισι-αν και αθώος-προσπαθεί να ξεφύγει από τη μανία του αγριεμένου πλήθους, το οποίο θέλει να τον λιντσάρει. «Μπορώ να μυρίσω τον εαυτό μου να καίγεται», λέει σε κάποια σκηνή της ταινίας όταν καταφέρνει να απεγκλωβιστεί από την καιόμενη φυλακή, στην οποία κρατείται. Τη φωτιά την έβαλε ο όχλος, ο οποίος έβγαλε την ετυμηγορία του πριν ο κρατούμενος Τρέισι δικαστεί από τις αρχές. Η «αγανακτισμένη» μάζα λειτουργεί με τα ένστικτα της αγέλης και θέλει να αποδώσει-όπως η ίδια την αντιλαμβάνεται-δικαιοσύνη. Η ταινία του Φριτς Λανγκ είναι ένα σχόλιο για τη συντριπτική δύναμη του όχλου, ο οποίος μπορεί να καταλύσει τα πάντα, ειδικά, όταν κινητοποιείται από αιωρούμενες ανεπιβεβαίωτες φήμες και διαδόσεις.
Στο φιλμ του Κώστα Γαβρά Ζ περιγράφεται η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963 από τους ακροδεξιούς παρακρατικούς Σπύρο Κοτζαμάνη και Μανόλη Εμμανουηλίδη, καθώς και η αναζήτηση των ενόχων από τον ανακριτή- και μετέπειτα Πρόεδρο της Δημοκρατίας-Χρήστο Σαρτζετάκη. Η δολοφονία του Λαμπράκη έγινε σε μια εποχή όπου η δημοκρατία είχε εξοστρακιστεί από την Ελλάδα. Το φιλμ βασίστηκε στο ομώνυμο μυθιστόρημα που έγραψε το 1966 ο Βασίλης Βασιλικός. Πρόθεση του Γαβρά ήταν το «Ζ» του τίτλου να προφέρεται «Ζει» και όχι «ζήτα», καθώς ήθελε να εκφράζει ηχητικά το ρήμα που ακουγόταν στις διαδηλώσεις που έγιναν, όταν σκοτώθηκε ο βουλευτής –«Λαμπράκη ζεις, εσύ μας οδηγείς» και «Ζει, Ζει, Ζει». Η ταινία είναι ένα σπουδαίο πολιτικό θρίλερ, όπου ο Κώστας Γαβράς τονίζει με ρεαλισμό το δράμα που προκαλεί το έλλειμμα της δημοκρατίας. Η αγανάκτηση του λαού, απέναντι στην αυταρχικότητα της εξουσίας και τη δράση των παρακρατικών, συνυπάρχει με το σασπένς της αστυνομικής και δικαστικής αναζήτησης. Στην ταινία πρωταγωνιστούν οι Υβ Μοντάν (Λαμπράκης) και Ζαν Λουί Τρεντινιάν (Σαρτζετάκης).
Το 2006, ο σκηνοθέτης Τζέημς Μακ Τίγκ, σε σενάριο των αφων Γουατσόφσκι (Matrix trilogy) και με πρωταγωνιστές τους Νάταλι Πόρτμαν και Χιούγκο Γουίβινγκ, μεταφέρει στο σινεμά το κόμικ του Άλαν Μουρ V for Vendetta. Στη Μεγάλη Βρετανία ενός δυστοπικού μέλλοντος, κυριαρχεί ένα απολυταρχικό καθεστώς το οποίο δρα καταπιεστικά εναντίον των πολιτών. Το καθεστώς χειραγωγεί με γκεμπελική προπαγάνδα και φασιστικές μεθόδους τα μέσα ενημέρωσης διασπείροντας ψευδείς ειδήσεις και θέτοντας εκβιαστικά διλήμματα (τι μου θυμίζει, τι μου θυμίζει…). Οι άνθρωποι είναι τρομαγμένοι και προτιμούν να μένουν κλεισμένοι στα σπίτια τους βλέποντας… τηλεόραση. Ώσπου ο «V», ένας μυστηριώδης μασκοφόρος άντρας αρχίζει τρομοκρατικές φονικές επιθέσεις εναντίον του καθεστώτος, αποσκοπώντας στην αφύπνιση των πολιτών. Πράγματι τα καταφέρνει, αφού στο φινάλε της ταινίας οι πολίτες, με βουβή αγανάκτηση γίνονται ένα και βγαίνουν στους δρόμους φορώντας όλοι τη μάσκα του «V». Στις τελευταίες σκηνές, οι Αφοι Γουατσόφσκι και ο Μακ Τίγκ παρουσιάζουν με προβοκατόρικο τρόπο την αγανάκτηση των πολιτών να μετατρέπεται σε αγαλλίαση, καθώς παρακολουθούν το Κοινοβούλιο του Λονδίνου, να εκρήγνυται και να καταρρέει, ύστερα από την ύστατη τρομοκρατική πράξη του «V».
Το φιλμ του Ιρλανδού ηθοποιού Στιούαρτ Τάουνσεντ Η μάχη του Σιάτλ (Battle In Seattle, 2007) περιγράφει το χρονικό των επεισοδιακών διαδηλώσεων που συνέβησαν το 1999 στην πόλη του Σιάτλ, κατά τη διάρκεια των τρίτου συνεδρίου του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (World Trade Organization). Το Σιάτλ μετετράπη σε πεδίο μάχης για πέντε ημέρες περίπου, καθώς χιλιάδες ακτιβιστών εξέφρασαν την αντίθεσή τους απέναντι στην διαδικασία της οικονομικής παγκοσμιοποίησης. Η «Μάχη του Σιάτλ» αποτέλεσε μία από τις πρώτες και εντυπωσιακότερες εμφανίσεις του «κινήματος κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης (anti-globalization movement)». Οι μάχες στους δρόμους της πόλης μεταξύ της αστυνομίας και των διαδηλωτών καταγράφονται από τον Τάουνσεντ μέσα από προσωπικές ιστορίες μερικών από τους πρωταγωνιστές. Ο σκηνοθέτης, με την κάμερα στο χέρι, δίνει τον απαραίτητο ρεαλισμό που απαιτεί το direct cinema, χωρίς να καταφέρει να συλλάβει την υψηλή δραματικότητα και το σασπένς των ιστορικών στιγμών που οδήγησαν στη γέννηση ενός νέου ακτιβιστικού κινήματος. Στην ταινία πρωταγωνιστούν οι Ρέι Λιότα, Τσάνιγκ Τέιτουμ, Σαρλίζ Θερόν, Μισέλ Ροντρίγκεζ.
*Στη φωτογραφία του θέματος, η Μισέλ Ροντρίγκεζ στην ταινία Η Μάχη του Σιάτλ