Του Βαγγέλη Καββαδία
Την περασμένη Κυριακή προβλήθηκε στο γνωστό τηλεοπτικό κανάλι HBO το αμφιλεγόμενο ντοκιμαντέρ «Leaving Neverland», με τους Γουέιντ Ρόμπσον (Wade Robson) και Τζέιμς Σέιφτσακ (James Safechuck) να καταθέτουν με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες την κατά τα λεγόμενά τους σεξουαλική κακοποίηση που υπέστησαν για χρόνια από τον Μάικλ Τζάκσον όταν ήταν μικρά παιδιά. Παρακολουθώντας αποσπάσματα από τις μαρτυρίες τους, δεν νιώθεις μονάχα αποτροπιασμό για τις απαράδεκτες πράξεις του αλλά και την ανάγκη να εκθρονίσεις τον «βασιλιά της ποπ» από μέσα σου. Τον ίδιο αποτροπιασμό φέρεται να ένιωσαν και οι υπεύθυνοι του BBC Radio 2 οι οποίοι, κατά τους Sunday Times, αποφάσισαν τη διαγραφή των τραγουδιών του Τζάκσον από τις λίστες αναπαραγωγής (το BBC το διέψευσε αργότερα).
Μία μέρα μετά την προβολή του ντοκιμαντέρ, η δημοσιογράφος Σούζαν Μουρ (Souzanne Moore) με άρθρο της στον Guardian δηλώνει: «Καθώς όλο και περισσότερα στοιχεία έρχονται στο φως από τα αγόρια που ισχυρίζονται πως τα κακοποιούσε από την ηλικία των επτά ετών, δεν ξέρω σε ποιο κουτί να βάλω τη μουσική του Μάικλ Τζάκσον. Δεν έχει σημασία. Μερικές φορές πρέπει να τραβάμε γραμμές και ας είναι πολύ αργά. Ετσι γίνονται οι πολιτιστικές μετατοπίσεις. Αυτό συμβαίνει όταν λέμε: Οχι άλλο. Αρκετά». Από την άλλη, ο συνάδελφός της στην Washington Post, Κρις Ρίτσαρντς (Chris Richards) υποστηρίζει πως η εγκληματική προσωπικότητα ενός καλλιτέχνη αφήνει τα ίχνη της στο έργο του. «Για όλους εμάς, κάθε τραγούδι του Μάικλ Τζάκσον ακούγεται διαφορετικό σήμερα. Οι επιτυχίες του ήταν πάντα τόσο απέραντες όσο η ίδια η ζωή, αλλά τώρα τα τραγούδια του φαίνονται ευρύτερα και πιο ρεαλιστικά με θλιβερό τρόπο. Τώρα το “Thriller” μοιάζει με την προσπάθεια ενός ανθρώπου να εκφράσει τη φρίκη από μέσα του. Το “Smooth Criminal” ακούγεται ειλικρινά εγκληματικό, το “Keep it in the Closet” μοιάζει απειλητικό και διεστραμμένο και το “Man in the Mirror” με ομολογία ενοχής».
Η υποψία πως η εγκληματική προσωπικότητα ενός καλλιτέχνη μπορεί να αφήσει τα ίχνη της στο έργο του είναι εύλογη. Μπορεί ακόμη να θεωρηθεί πως ένα έργο υποστηρίζει μια εγκληματική συμπεριφορά παρουσιάζοντάς την ελκυστική όπως το κλασικό μυθιστόρημα «Λολίτα» του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ. Πολλοί επισήμαναν πως η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο του παιδόφιλου καθηγητή δημιουργεί μια αίσθηση συμπάθειας του αναγνώστη προς τον πρωταγωνιστή.
Αραγε είναι μια ταινία λιγότερο καλή αν ο δημιουργός της είναι βιαστής ή παιδεραστής, όπως στην περίπτωση του σπουδαίου, κατά τα άλλα, σκηνοθέτη, Ρόμαν Πολάνσκι («Το μωρό της Ρόζμαρι», «Τσαϊνατάουν», «Ο Πιανίστας» κ.ά.); Ο σπουδαίος θεωρητικός και κριτικός της λογοτεχνίας Ρόλαντ Μπαρντ μάλλον θα διαφωνούσε. Διαβάζοντας το περίφημο δοκίμιό του «Ο θάνατος του συγγραφέα» μπορείς σχεδόν να τον ακούσεις μέσα από τις σελίδες να φωνάζει: «Μην ασχολείστε με τον συγγραφέα, επικεντρωθείτε στο κείμενο».
Σε καμία περίπτωση ο διαχωρισμός του καλλιτεχνικού έργου από τον δημιουργό του δεν είναι μια εύκολη διαδικασία. Πώς μπορεί ο μουσικόφιλος να ακούσει με την ίδια ευχαρίστηση και αθωότητα τα τραγούδια του Μάικλ Τζάκσον ή τα υπέροχα γυναικεία φωνητικά συγκροτήματα, όπως οι Ronettes και οι Crystals, γνωρίζοντας πως ο δημιουργός τους Φιλ Σπέκτορ (Phil Spector) είναι δολοφόνος;
Την τελική απάντηση θα τη δώσει ο χρόνος. Ο μεγάλος Καραβάτζιο ήταν δολοφόνος και όμως χιλιάδες συρρέουν κάθε χρόνο στην πινακοθήκη Ουφίτσι στη Φλωρεντία για να θαυμάσουν τη «Μέδουσα». O Ρίχαρντ Βάγκνερ, ένας από τους σπουδαιότερους μουσουργούς όλων των εποχών, ήταν αντισημίτης και μεταθανάτια επιρροή στον Αδόλφο Χίτλερ. Αυτό όμως δεν στάθηκε εμπόδιο στους λάτρεις της κλασικής μουσικής να απολαμβάνουν το έργο του μέχρι σήμερα, ούτε καν για τον Τέοντορ Χερτσλ τον ιδρυτή του σύγχρονου σιωνισμού.
Δύσκολα τα πράγματα. Από τη μία, έχουμε κάθε δικαίωμα να νιώθουμε απέχθεια ως προς το ποιόν κάποιων καλλιτεχνών, από την άλλη όμως, δεν έχουμε και την υποχρέωση να προστατεύσουμε από αυτόκλητες, άτυπες επιτροπές λογοκρισίας το δικαίωμά μας στην προσωπική μας κρίση ως προς ποια στάση πρέπει να κρατήσουμε απέναντι σε οποιοδήποτε καλλιτεχνικό έργο;
ΠΗΓΗ: kathimerini.gr
Στη φωτογραφία του θέματος ο Μάικλ Τζάκσον και ο Τζέιμς Σέιφτσακ