Του Νίκου Αρτινού
Η επιρροή του Ιερώνυμου Μπος στη σύγχρονη κουλτούρα και στη διαμόρφωση μιας συγκεκριμένης τάσης που αφορά το σύνολο των τεχνών είναι καταλυτική και – πολλές φορές – απρόσμενη. Σ’αυτό το πλαίσιο, είναι απόλυτα φυσικό ο κινηματογράφος να ασχολείται με το έργο του και να εμπνέεται από τις παραληρηματικές εικόνες που προβάλλουν οι πίνακές του. Οι εικόνες αυτές αποτελούν αντικείμενο επιστημονικής και κινηματογραφικής έρευνας, με αποτέλεσμα να γυρίζονται αριστουργηματικά φιλμ, όπως το εκπληκτικό ντοκιμαντέρ “Τα μυστικά του Ιερώνυμου Μπος” (ισπανικής παραγωγής, 2016), που προβλήθηκε την Πέμπτη 11 Γενάρη στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Μουσείου Κατσίγρα (σε πρώτη προβολή για τη Λάρισα). Το φιλμ είναι μια ενδελεχής και αποκαλυπτική και – όπως φάνηκε από τις αντιδράσεις των θεατών – αποτελεσματική ερμηνεία των κόσμων που εκπέμπουν τα εικαστικά αριστουργήματα του Ιερώνυμου Μπος.
Όμως αυτό που μου προκάλεσε έκπληξη και με έκανε να συνειδητοποιήσω το μέγεθος της επιρροής του Ιερώνυμου Μπος σε όλα τα επίπεδα της κουλτούρας στη σύγχρονη κοινωνία, συνέβη πριν από λίγο καιρό, κατά τη διάρκεια της θέασης μιας άλλης ταινίας, του ντοκιμαντέρ του Λεονάρντο Ντι Κάπριο “Before the Flood” (2016). Η ταινία είναι ένα εξαιρετικό φιλμ τεκμηρίωσης που προσπαθεί μέσα από την προσωπική ματιά του χολιγουντιανού σταρ να ευαισθητοποιήσει τους θεατές σχετικά με τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η έναρξη της ταινίας είναι αφενός μεν εντυπωσιακή, κάτι που εξυπηρετεί αποτελεσματικά τις ανάγκες της κινηματογραφικής αφήγησης, αφετέρου δε, απρόσμενη αφού αξιοποιεί τον “Κήπο των Επιγειων Απολαύσεων” τον εμβληματικό πίνακα του Ιερώνυμου Μπος για να παραλληλίσει τα οράματα του πίνακα με τις ολέθριες συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη μας. Μάλιστα, ο Ντι Κάπριο παρουσιάζει τον πίνακα, όχι μόνο ως μια παραβολή για τον όλεθρο που μπορεί να προκαλέσει η υπερθέρμανση του πλανήτη, αλλά και ως ένα-όπως αδιόρατα φαίνεται- τραυματικό συμβάν της νηπιακής του και παιδικής του ηλικίας. Όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχετικό βίντεο, το φιλμ ξεκινάει με την εξής εξομολόγηση:
Οι πρώτες μου οπτικές μνήμες είναι από αυτή την κορνιζαρισμένη αφίσα πάνω από την κούνια μου. Το κοίταζα κάθε βράδυ πριν πάω για ύπνο. Ο πατέρας μου ήταν ένας περιθωριακός διανομέας κόμικς. Ήταν πάντα αυτό το είδος της Zelig αντικουλτούρας, όπως μου άρεσε να τον αποκαλώ. Έχοντας δουλέψει στο στούντιο του Γουόρχολ, συγκάτοικος με τον Lou Reed, γνώριζε τον R. Crumb και όλους αυτούς τους μεγάλους καλλιτέχνες της γενιάς του. Θέλω να πω, εγώ μεγάλωσα έχοντας όλες αυτές τις εκκεντρικές εικόνες ως παιδί. Έτσι λοιπόν κοίταζα αυτόν τον πίνακα, ξανά και ξανά: Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων” του Ιερώνυμου Μπος.
Μπορώ να υποθέσω ότι η εξομολόγηση του Ντι Κάπριο, κάποιους θεατές θα τους σοκάρει… Ποιος γονιός αλήθεια βάζει πάνω από την κούνια του μωρού του τον «Κήπο των Επίγειων Απολαύσεων» του Ιερώνυμου Μπος; Αλλά από την άλλη, θα υπάρχουν και κάποιοι οι οποίοι μπορούν να εκτιμήσουν την αξία μιας εναλλακτικής οικογενειακής παιδείας, που, στο curriculum περιλαμβάνει και… Ιερώνυμο Μπος.
Όπως και να’ χει λοιπόν, η αξία της μελέτης του έργου του Ιερώνυμου Μπος είναι αναμφίβολα μεγάλη και, όπως τεκμηριώνει το φιλμ που προβλήθηκε στο Μουσείο Κατσίγρα, είναι ανεξάντλητη. Η ταινία του Χοσέ Λουίς Λοπέζ – Λινάρες περιλαμβάνει μια σειρά από αναλύσεις και συνεντεύξεις από σπουδαίους ακαδημαϊκούς και ανθρώπους της διανόησης (Σαλμάν Ρούσντι, Ορχάν Παμούκ, Μισέλ Ονφρέ, Λουντοβίκο Εϊνάουντι, Ουίλιαμ Κρίστι, Κέες Νόοτεμποομ), οι οποίοι εμβαθύνουν με αποκαλυπτικό τρόπο στις προθέσεις και τα εικαστικά αποτελέσματα του σπουδαίου Ολλανδού ζωγράφου.
*Η ταινία «Τα μυστήρια του Ιερώνυμου Μπος» είναι ντοκιμαντέρ παραγωγής 2016 σε σκηνοθεσία Χοσέ Λουίς Λοπέζ – Λινάρες και προβλήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας-Μουσείο Κατσίγρα «Το Σινεμά των Εκαστικών: Αγωνία και Έκσταση». Το συγκεκριμένο πρόγραμμα περιλαμβάνει επιλεγμένες ταινίες που έλκουν τη θεματολογία τους από τις εικαστικές τέχνες. Οι ταινίες αφορούν την αγωνιώδη αναζήτηση της έμπνευσης για την «Τέλεια Τέχνη», κάτι που αποτυπώνεται, είτε μέσα από βιογραφίες γνωστών καλλιτεχνών, είτε μέσα από πρωτότυπες ιστορίες ανάλογης θεματολογίας.